Penaten (Penates), waren de goede huisgoden der oude Romeinen, die de eensgezindheid en de welvaart der familie bevorderden en vooral voor de bevrediging der behoefte aan levensmiddelen zorgden. Hun heiligdom was de haard als middelpunt van het huis, alwaar ter eere van hen en van Vesta een altijd-brandend vuur onderhouden werd, terwijl de beelden der Penaten (meestal zeer klein en zeer ruw uit hout gesneden) zich in de nabijheid van den haard bevonden. Evenals de met hen vermaagschapte Lares, namen zij deel aan den dagelijkschen maaltijd, terwijl men een gedeelte der spijs op borden vóór hen plaatste.
Behalve de huis-Penaten had men ook openbare Penaten, die in den tempel van Vesta werden gehuldigd. Hier bevonden zich ook de oud-Latijnsche Penaten, door Aeneas uit Troje derwaarts gebragt. Aan deze, die men als de oorspronkelijke Penaten van Rome beschouwde, bragten consuls en praetors offeranden bij het aanvaarden en nederleggen van hun ambt.
