Pamplona of Pampeluna, de versterkte hoofdstad der Spaansche provincie Navarra, aan de rivier Arga en aan den spoorweg van Saragossa naar Alsasua gelegen, is de zetel van een kapitein-generaal, van een bisschop en van een geregtshof, en heeft breede, regte, maar slecht geplaveide straten, eene fraaije hoofdkerk in spitsboogstijl, in 1397 door Karel 111, koning van Navarre gesticht, met 2 torens uit lateren tijd in Florentijnschen stijl, — voorts eene citadél, een paleis van den onderkoning, een nieuw gouvemementspaleis, een instituut voor natuurlijke historie, eene boekerij, een plantentuin, eene teekenschool, eene school voor wiskunde, eene voor genees- en artsenijmengkunde, een seminarium, benevens andere inrigtingen van onderwijs, een grooten circus voor stierengevechten, onderscheidene fabrieken voor de bereiding van leder, van parkement, van laken, van was, van snaren enz., een aanzienlijken wijnhandel en ongeveer 23000 inwoners. — Deze stad is het Pompejópolis der Ouden. Zij kwam in het bezit der Mooren, doch werd in 778 door Karel de Groote veroverd. In 907 sloeg de Saraceensche stadhouder van Saragossa het beleg voor hare muren, maar werd door Sancho van Navarre geslagen. Zij was na dien tijd de hoofdstad van Navarre en sedert 1512 die van het Spaansche gedeelte van dit gewest.
In 1521 werd zij veroverd door de Franschen onder Lesparre, die echter kort daarna het onderspit moesten delven. In 1808—1813 was zij wederom in het bezit der Franschen, en in 1823 werd zij door deze onder maarschalk Lauriston ingenomen. Gedurende den burger-oorlog van 1836 tot 1840 bleef zij in de magt der Christinos. In 1841 poogde O’Donnell zich vruchteloos van haar meester te maken; doch in 1854 koos zij de zijde van O'Donnell, en ook in den jongsten burger-oorlog (1873—1876) bleef zij in de magt der liberalen.
