Obelisk of gedenknaald noemt men eene vierkante, naar boven allengs dunner wordende en met eene pyramide gekroonde zuil. Zulk eene zuil of naald bestaat doorgaans uit één steen (monoliet), is van eene harde rotssoort (gewoonlijk syéniet) vervaardigd, bezit eene aanzienlijke hoogte en draagt hiëroglyphische opschriften op hare 4 zijden.
Men plaatste er in het aloude Egypte bij de ingangen der groote tempels.
De obelisken geven getuigenis van den hoogen trap, waarop zich de werktuigkunde aldaar eeuwen vóór den aanvang onzer tijdrekening bevond, want het losbreken, bekappen, polijsten en vooral het vervoeren en oprigten van zulke reusachtige gevaarten is zelfs in onzen tijd zeer moeijelijk.
De meeste obelisken zijn afkomstig uit den tijd van het 18de en 19de Egyptische Vorstenhuis. De oudste, uit de dagen der 5de dynastie, werd ontdekt door Lepsius in de Doodenstad van Memphis en door hem overgebragt naar Berlijn. De oudste der thans nog in Egypte aanwezige obelisken is die van Heliópolis; deze heeft eene hoogte van ruim 20 Ned. el en is vervaardigd onder de regering van den 2de Koning der 12de Dynastie.
De meest bekende, de „Naald van Cleopatra” genaamd, is ruim 21½ Ned. el hoog en door Tïberius uit Heliópolis naar Alexandrië gebragt. In den zomer van dit jaar (1877) heeft men pogingen gedaan, om haar op een opzettelijk daartoe vervaardigd vlot, door eene stoomboot gesleept, naar Engeland over te brengen; zij werd echter door een storm losgerukt, maar is later, nadat zij eenigen tijd in vrijheid had rondgedobberd, wederom opgespoord, zoodat er uitzigt bestaat, dat zij hare bestemming bereiken zal.
Vele obelisken zijn reeds door de Romeinen naar hunne hoofdstad aan de Tiber gebragt en aldaar geplaatst op het veld van Mars, in den circus, vóór het mausoléum van Augustus en elders. In de dagen der barbaarschheid werden zij omgeworpen, doch later door de Pausen wederom opgerigt.
Vermaard is de obelisk met eene hoogte van 25½ Ned. el vóór de St. Pieterskerk te Rome; hij werd in 39 na Chr. door Calígula uit Heliópolis naar Rome gebragt, in den Vaticaanschen circus opgerigt en in 1586 op last van paus Sixtus F door Fontana op hare tegenwoordige plaats gebragt. Het hoogst — 45½ Ned. el — is de obelisk van het Lateraan en zij is tevens onder de Romeinsche de oudste. Constantijn de Groote deed haar uit Heliópolis naar Rome vervoeren en plaatste haar in den Circus Maximus.
Dáár werd zij later, in 3 stukken gebroken, diep in den grond gevonden en in 1588 desgelijks door Fontana op hare tegenwoordige plaats gebragt. De obelisk van Luxor, prijkende op de Place de la Concorde te Parijs, werd door Mehemed Ali aan het Fransche volk geschonken en in 1831 te Parijs opgerigt. Andere Egyptische obelisken bevinden zich te Constantinopel, te Arles, in Engeland enz. — Men heeft ook obelisken uit den nieuweren tijd, welke als gedenkteekenen op graven zijn geplaatst.
