Mortier is de naam van een half bolvormigen bak, waarin men door middel van een knodsvormigen stamper allerlei zelfstandigheden fijn kan wrijven. De grootste mortieren zijn van ijzer en doorgaans voorzien van een toestel, waardoor men den stamper na elke nederdaling weder kan opheffen. Kleinere mortieren zijn van messing, serpentijn of porselein.
De porseleinen mortieren zijn van binnen onverglaasd en worden veelal in de apotheken gebruikt. Voor scheikundige analysen maakt men gebruik van een mortier van agaat.
Een mortier is voorts bij de artillerie een kort en wijd stuk geschut, dat zich vooral onderscheidt door zijne aanmerkelijke elevatie (50—70°), om voorwerpen te treffen, die achter hooge wallen en muren verscholen zijn of om door den geweldigen val en de uitbarsting van het projectiel vreeselijke verwoestingen te veroorzaken. De lading van gladde mortieren is zwak en hunne draagwijdte niet meer dan 1400 Ned. el, terwijl getrokken mortieren eene draagwijdte hebben van 5000 Ned. el, dus bijna een uur gaans. De mortieren worden veelal genoemd naar de lengte der middellijn van de ziel in centimeters of oude duimen. De kamer, voor de kruidlading bestemd, is rolrond of kegelvormig. Bronzen mortieren hebben één of twee handvatsels, doch ijzeren zijn daarvan verstoken. Met de gladde mortieren werpt men in Duitschland niet anders dan bommen. Uit de groote mortieren worden ook spiegelgranaten, branden lichtkogels en kartetsen geschoten. Tegenwoordig gebruikt men: in Duitschland den 21-duims bronzen achterlader voor eene lading van 4½ Ned. pond met eene draagwijdte van 5400 Ned. el, — in Oostenrijk den 17- en 21-duims achterlader met draagwijdten van 4000 en 4800 Ned. el, — en in Engeland 8- en 9-duims voorladers.
Bij ons heeft men, behalve de ijzeren kogel- en steenmortieren van 39 Ned. duim, bronzen mortieren van 29 en van 20 Ned. duim, benevens de Coehoornmortieren. De mortieren worden bij legerkorpsen in mortierbatterijen, in vestingen op den wal of ook in gedekte mortierbatterijen geplaatst. De mortieren hebben de plaats ingenomen der aloude ballisten en blijden, en men heeft er meermalen vervaardigd van reusachtige afmeting. De Belgische Paixhans-mortier (mortier monstre) van 1832, algemeen bekend onder den naam van monstermortier, woog 7000 Ned. pond en wierp bommen van 500 Ned. pond, waaronder begrepen was eene springlading van 50 Ned. pond. De mortier van Palmerston (Palmerston’s folly), in 1858 in Engeland vervaardigd, woog ongeveer 90000 Ned. pond en de daarin geplaatste bom had eene middellijn van 93 Ned. duim; zij woog met de springlading 1500 Ned. pond. Men had er slechts 4 schoten uit gedaan, toen één der bouten sprong, die de ringbanden van dezen mortier vasthielden.
