Memoriaal (Het) is een koopmansboek, dat gebruikt wordt zoowel bij het volgen van de „enkele” als van de „dubbele of Italiaansche” methode van boekhouden. Zie Boekhouden en Koopmansboeken. Over den inhoud en de beteekenis van dit boek is reeds het een en ander opgeteekend in het artikel Boekhouden; de vorm wordt beschreven onder het woord Koopmansboeken. In het „enkel” boekhouden doet het de dienst van en draagt het ook vaak den naam van „journaal” of „dagboek”.
In de „dubbele” boekhouding bekend onder de namen van „memoriaal”, „manuaal”, „prima nota”, „brouilion”, „strazze” of „cladde” doet het in den regel een anderen dienst, dan het „journaal”. Alle voorvallen van het bedrijf, voor zoo ver zij van invloed zijn op de bestanddeelen van het vermogen, werden oorspronkelijk er in opgeschreven, met aanduiding natuurlijk van al de omstandigheden, die later van belang konden zijn, hetzij ze noodig waren, om behoorlijke posten voor het journaal en het grootboek te kunnen vormen, hetzij hare vermelding noodig ware, om zich er later tegenover derden op te kunnen beroepen. Het opzoeken van de rekeningen, die gedebiteerd en gecrediteerd moeten worden, bleef toen eene werkzaamheid van later zorg voor hem, aan wien het journaliséren werd toevertrouwd. De memoriaalposten werden toen achter elkaar in volgorde in het journaal en daarna in het grootboek overgedragen. In lateren tijd heeft men die handelwijze eenigzins vereenvoudigd, door in het memoriaal niet te boeken: N°. 1 de posten, die in het kasboek te huis behooren, namelijk al die handelingen, waarbij contant geld in aanmerking komt, in- of uitgaat, en N°. 2 alle in- en verkoopen van goederen; maar deze posten terstond, volledig en alléén geplaatst in het kasboek en in het inkoop- en verkoopboek, terwijl bovendien tot controle over den voorraad der goederen een „pakhuisboek” wordt aangehouden. Het aantal posten in het memoriaal wordt zoodoende veel verminderd, en voorts wordt aan de boeking dadelijk de vorm gegeven van een journaalpost, door de aanwijzing en vooropstelling van de rekeningen, die gedebiteerd en gecrediteerd moeten worden.
Eigenlijk wordt dus het memoriaal in onderdeelen, zijnde afzonderlijke boeken, gesplitst. Het journaal krijgt bij deze manier van boeken ook een ander aanzien. Men vindt er de memoriaalposten niet stuk voor stuk naar volgorde gejournaliseerd, maar, op gezette tijden, b. v. éénmaal ’s maands, brengt men alle posten, die bij elkaar gevoegd kunnen worden, dat zijn die, in welke dezelfde rekeningen gedebiteerd en gecrediteerd zijn, bij elkander te gelijk over, zoodat, om iets te noemen, alle inkoopen van goederen tegen contant geld in één post verzameld worden, omdat in allen de „goederenrekening” gedebiteerd en de „kasrekening” gecrediteerd wordt. Het journaal wordt in dit geval een zoogenaamd „verzameljournaal”. Zie Journaal.
