Handelsreiziger (De) is een handelsbediende, die door den koopman, zijn principaal, wordt uitgezonden om buitenaf het handelshuis te vertegenwoordigen, en zijne belangen te behartigen, speciaal door het verkoopen op monster of staal — het opnemen van commissiën —, soms ook tot het doen van inkoopen. Onze wet stempelt de handelingen van bedienden van kooplieden ter zake van den handel van den koopman, in wiens dienst zij werkzaam zijn tot daden van koophandel. Maken die bedienden van deze daden hun gewoon beroep, dan zijn zij zelven in den zin der wet ook kooplieden. Maar dat is ook de éénige bepaling, die onze wet geeft over bedienden van kooplieden in 't algemeen, en over de handelsreizigers of commis-voyageurs in ’t bijzonder.
Minder teregt. Beter doet de nieuwe Duitsche handelswetgeving, die vrij naauwkeurig den verschillenden aard der betrekking omschrijft, waarin de bedienden of vertegenwoordigers van het huis tot hunnen principaal staan, en die de gevolgen regelt, welke de handelingen, verrigt door deze vertegenwoordigers en bedienden hebben, ten opzigte van dien principaal en van derden, namelijk dezulken, met wie de vertegenwoordigers — b. v. de handelsreiziger — gehandeld hebben. De Duitsche wet onderscheidt van de procuratiehouders, die de meest uitgebreide bevoegdheid tot handelen hebben, de handelsgevolmagtigden, met minder uitgebreide magt bekleed, en rangschikt onder deze den commis-voyageur. Hij wordt gerekend niet alleen gemagtigd te zijn tot het verkoopen, maar ook tot het ontvangen van den koopprijs en het geven van uitstel van betaling; hij moet teekenen met een toevoegsel, dat zijne volmagt aanduidt, en moet zich onthouden van alle bijvoegingen, die eene procura zouden kunnen doen vermoeden.
Bij ons moeten we tot het Burgerlijk Wetboek onze toevlugt nemen, om daarin de beginselen te vinden, die de verbindtenissen, door handelsbedienden aangegaan, regelen. De betrekking tusschen den principaal en den bediende ontstaat gewoonlijk uit overeenkomst. Deze is of eene huur en verhuur van diensten, òf eene lastgeving met beding van salaris, òf maatschap — dit laatste contract bestaat, wanneer de bediende mede deelt in de winst. De niet-regeling van dit onderwerp — de gevolgen der handelingen van commis-voyageurs en van andere handelsbedienden — levert eigenaardige juridische bezwaren, die op het handelsverkeer eenen nadeeligen invloed uitoefenen. Dikwijls ontstaat er regtsonzekerheid en vandaar gelegenheid door tot procedures. De aangehaalde onderwerpen van burgerlijk regt zijn niet met het oog op deze handelingen geschreven, en kunnen er dus slechts met zekeren dwang op toegepast worden. De beide eerstgenoemde contracten zijn hoogst moeijelijk te onderkennen, en toch zijn de gevolgen verschillend: voor derden, die met den handelsreiziger handelen, is het in elk geval zeer noodzakelijk, dat zij naauwkeurig kennis nemen van de volmagt, waarmede deze door zijnen principaal moet voorzien zijn, en zich aan den inhoud van die volmagt zoo streng mogelijk houden. Zoo sluit b. v. de volmagt om te verkoopen niet de bevoegdheid in, om betaling te ontvangen, en kan mede de magt, om inkoopen te doen, daaruit niet worden afgeleid.
Ook de bepalingen omtrent het eindigen der volmagt zijn in het Duitsche regt eenvoudiger en duidelijker, dan de beginselen, die daaromtrent bij ons volgens burgerlijk regt gelden. Bij ons is openlijke bekendmaking der herroeping in elk geval zeer aan te bevelen. Onze handelsstand houdt zich in de practijk veelal aan de beginselen der Duitsche wetgeving, die door onze veelvuldige betrekkingen met Duitschland hier inheemsch geworden zijn, zonder zich te storen aan de voorschriften van onze wet. Die ligtvaardige handelwijze moet dikwijls geboet worden door verliezen, die men zich onwillekeurig berokkent. De uitspraak van den regter in geschillen betreffende deze regtsmatérie schokken dan het regtsgevoel, dat onder den handelstand heerschende is; den regter mag daarvan geenszins een verwijt worden gemaakt; hij moet regt spreken alléén volgens de wet.
De commis-voyageur is in den regel een welbespraakt man, die veel zorg aan zijn uiterlijk besteedt, zich gemakkelijk in het publiek beweegt en gaarne heeft, dat er veel notitie van zijn persoon en van zijne aardigheden wordt genomen.
