Gesta Romanorum, ook Hïstoriae moralisatae, is de titel van een boek met legenden uit de middeleeuwen. Deze, in het Latijn geschreven, zijn meerendeels ontleend aan den tijd der Romeinsche Keizers, waaraan men vervolgens zedelessen heeft vastgeknoopt. Het boek behoort tot de zoodanige, die bestemd waren tot eene aangename lectuur voor de monniken. De verhalen zijn kort, maar veelal boeijend door eene zekere kinderlijke eenvoudigheid en door eene diepzinnige mystiek.
Zij werden tot in de 10de eeuw algemeen gelezen, en reeds in 1472 te Keulen gedrukt, —voorts in het Fransch, Engelsch, Duitsch en Nederlandsch vertaald, waarna zij bouwstoffen leverden aan vroegere en latere dichters, zooals Hans Sachs, Burkard, Waldis enz. Na den tijd der Hervorming geraakten de „Gesta” in vergetelheid, en eerst in den laatsten tijd werd daarop weder de aandacht gevestigd. De jongste uitgave werd in 1842 bezord door Keller. Voorheen heeft men een zekeren Petrus Berchorius of Bercheur uit Poitou voor den vervaardiger der „Gesta” gehouden, die in 1362 te Parijs als prior van de abtdij der Benedictijnen St. Eloi overleed, doch Grasze heeft in 1842 aangetoond, dat die eer toekomt aan een zekeren Elinand, welligt dezelfde als Hélinand, die in 1227 stierf.
Een boek van dergelijken aard vormen de „Gesta Fresonum”, door het Friesch Genootschap uitgegeven. Daarin worden de daden der Friezen verheerlijkt, terwijl deze beschouwd worden als een uitverkoren volk.
