Exemtie beteekent bevrijding, onttrekking, en wèl in het canonieke regt de onttrekking van een klooster aan de regtspraak van een lageren geestelijken regter, b. v. een bisschop, en tegelijkertijd onmiddellijke onderwerping aan de hoogere regtspraak van den Paus.
Ook in het burgerlijk regt van den tegenwoordigen tijd kent men exemtiën van personen en zaken van de regtspraak door den gewonen regter. De Vorst, de leden van het Vorstelijk huis, de Staat, sommige hooge staatsambtenaren, de volksvertegenwoordigers staan in vele zaken — sommige zoowel in strafals in burgerlijke zaken — teregt voor den hoogsten, of een hoogeren regter, met voorbijgang van den gewonen regter, die anders voor de behandeling der zaak zou zijn aangewezen. Zoo worden ook sommige zaken van den gewonen regter geëximeerd: in de landen waar regtbanken van koophandel bestaan, worden de handelszaken bij uitsluiting voor déze behandeld; zoo de militaire zaken voor den militairen regter; de schutterij zaken voor den schuttersraad; quaestiën den adeldom betreffende voor een raad van adel; overtredingen in de materie van het bosch-, of bergwerk of jagtwezen voor een afzonderlijk daarvoor aangestelden regter; en dergelijke meer. Veelvuldige exemtiën van den gewonen regter zijn niet aanbevelenswaardig; de juistheid, de eenheid, en alzoo de zekerheid der regtspraak gaan er door verloren.
