Het Nibelungenlied is wel de bekendste heldensage uit de Middeleeuwen. De dichter van dit epos, dat vermoedelijk een samenvatting is van verschillende sagen, is onbekend.
Toch heeft deze onbekende de brokstukken tot een wel grootse, maar bloederige en ietwat drukkende tragedie samengevoegd.De romantische inhoud van het lied, dat ook een mythologischen achtergrond en een ethische strekking heeft, is deze:
De koningszoon Siegfried, die met zijn ouders te Xanten aan den Rijn woonde, was een held naar den zin der Middeleeuwen. Met een door hemzelf gesmeed zwaard doodde hij o.a. het monster Fafnir, dat een groten schat, den Nibelungenschat, bewaakte. Siegfried werd dus eigenaar van dien schat (waarbij een onzichtbaar-makende kap, de Tarnkappe, hoorde). Bovendien had hij zich geheel onkwetsbaar gemaakt door zich te baden in het bloed van Fafnir... behalve op een plekje tussen zijn schouders, waarop vóór het bad een lindeblad was blijven liggen, dat was vastgeplakt. (Dat is dus een dergelijk geval als van Achilles, die onkwetsbaar was behalve aan zijn hiel).
Het was een gevaarlijk bezit, deze Nibelungenschat, want er rustte de vloek op van Alberich, den vorst der Nibelungen (Nevelingen: de vijanden van goden en mensen), die oorspronkelijk den schat bezeten had: het goud zou aan eiken toekomstigen bezitter den dood brengen.
Tot een moedig ridder opgegroeid, trekt Siegfried in den aanvang van het Nibelungenlied met vierhonderd makkers naar Worms, waar de drie Bourgondische koningen Gunther, Gernot en Giselker, regeren. Hier ontmoet hij Kriemhilde, de zuster der koningen en wint haar liefde. Om ook haar hand te winnen, vergezelt hij Gunther op diens tocht naar Isenland, waar jonkvrouw Brunhilde regeert. Gunther wenst haar tot vrouw, maar de koningin wil haar hand alleen schenken aan hem, die haar in drie kampspelen overwint.
Gunther deinst voor de beslissende proeven terug, maar Siegfried, die zich vlug door de Tarnkap onzichtbaar heeft gemaakt, staat hem bij. Hierdoor behaalt Gunther een schijnoverwinning en voert Brunhilde als zijn gemalin naar Worms, waar het huwelijksfeest wordt gevierd. Tot dank voor zijn hulp geeft Gunther dan aan Siegfried zijn zuster Kriemhilde tot vrouw.
Maar in Brunhilde, die den held Siegfried in ’t geheim liefheeft, ontwaakt een vreselijke jaloezie. Zij wil zich op Kriemhilde wreken door Siegfried, dien deze zozeer liefheeft, te laten doden. En dat gebeurt dan door den wreden Hagen van Tranje (Tronege).
Als Siegfried zich na de jacht dorstig over een bron buigt om te drinken, jaagt Hagen hem de speer op de plaats, waar het lindeblad had gelegen, in den rug. Onbeschrijfelijk is de smart van Kriemhilde. Brunhilde triomfeert en om haar vijandin nog meer te vernederen, laat zij den Nibelungenschat in den Rijn werpen, opdat Kriemhilde niet door weldadigheid liefde zal winnen.
In diepen rouw en teruggetrokken uit de wereld leeft de eenzame koningin dertien jaar lang te Worms. Dan gaat ze ondanks de waarschuwingen van Hagen aan Gunther (Hagen wil niet, dat Kriemhilde te machtig wordt) naar Attila (Etzel) en wordt diens vrouw. In dertien jaar neemt zij Attila en diens helden (o.a. Diederik van Bern en Rudiger van Bechlaren) geheel voor zich in.
Dan acht Kriemhilde den tijd rijp voor de uitvoering van haar wraakplan. Volgens haar wens stuurt de niets kwaads vermoedende Etzel boden naar Worms, om de vorsten van Bourgondië tot een bezoek aan zijn hof uit te nodigen. Hagen ontraadt hun het bezoek, maar zij, menende dat Kriemhilde alles vergeven en vergeten heeft, besluiten tot de reis. Met meer dan duizend ridders en negenduizend knechten gaan ze op weg en komen na verschillende avonturen in Etzelburg aan.
En dan eindigt de historie in een algemene moordpartij op de Bourgondiërs, waarbij Kriemhilde eindelijk Hagen, den moordenaar van Siegfried, met Siegfrieds zwaard Balmung doodt en zijzelf weer gedood wordt door een volgeling van Diederik van Bern.
Door Richard Wagners trilogie (i.c. drie samenhangende tragedies met een voorstuk) „De Ring der Nibelungen” is deze sage, in gewijzigden vorm en aangevuld met andere sagen, algemeen bekend geworden.
