is ook een Latijns woord. Oorspronkelijk werd het geschreven caudex,
d.i. een stuk hout, ontdaan van de schors. Later werd het woord caudex of codex in figuurlijken zin gebruikt voor een houten schrijfplankje of een verzameling van die plankjes, die, bijeengebonden of aaneengeregen, een boek vormden; in het bizonder een wetboek of een heilig boek.
Tot de eerste soort behoren o.a. de Codex Justinianeus en de Codex Theodosianus; tot de laatste de manuscripten der Bijbelboeken. In het artikeltje over den Bijbel heb je hierover reeds een en ander kunnen lezen, o.a. over den Codex Sinaïticus en den Codex Argenteus. Een heel merkwaardig handschrift is ook de Codex Satanicus of „Duivelsbijbel”, een reusachtig folioboek, waarin een gekleurde afbeelding van den duivel voorkomt. Het geschrift wordt bewaard in de Koninklijke Bibliotheek te Stockholm.
In ’t algemeen spreken we van een codex, wanneer we van een bepaald oud boek of geschrift maar één of enkele exemplaren over hebben. Het komt b.v. wel voor, dat van beroemde geschriften uit de Oudheid of uit de Middeleeuwen afschriften worden gevonden op zeer ver van elkander gelegen plaatsen in kloosters of in bibliotheken. Deze „codices” verschillen dikwijls onderling van inhoud; dit is te verklaren, doordat deze werken steeds van elkander werden overgeschreven en de persoon, die overschreef, zich wel eens vergiste of opzettelijk veranderingen aanbracht, als de oorspronkelijke inhoud hem niet voldeed.
Het is altijd van groot belang uit te maken, hoe de oorspronkelijke inhoud is geweest. Men gaat eerst na, uit welken tijd de afschriften dateren en vergelijkt deze dan onderling en maakt hieruit op, welke veranderingen in den loop der tijden zijn aangebracht. Om dit echter te kunnen doen, is een uitgebreide talenkennis en een grote kennis van het schrift in de verschillende eeuwen nodig.
De verschillende „codices” van één werk worden ter onderscheiding meestal met letters aangegeven (codex A, codex B, enz.) of met den naam van de vindplaats (Codex Weenen, enz.).
