of Zutfen, gern, in Gelderland (arrondissements- en kantonshoofdplaats), ruim 11 K.M.2 groot, bevat de stad Z., de buurt de Hoven en eenige verspreide woningen, en telde' 1 Jan. 1906:18607 inw. Z. vormt met Vorden, Warnsveld, Brummen, Hengelo, Steenderen, Hummelo en Doesburg het ki«sdistr.
Z. voor de Staten-Generaal. Pers. belasting 6de klasse.De stad Z. (wier naam wellicht ontstaan is uit Zuid en veen), ligt aan den mond van de Berkel in den IJsel (linkeroever), 5 uur van Arnhem; de Berkel snijdt de stad in een Oude en een Nieuwe Stad, de vroegere hoofdwal scheidt de z.g. Voorsteden van de Nieuwe Stad. Voorn, bouwwerken: de Groote, Petrus- of Walburgkerk (begin 12de eeuw en midden 15de eeuw herbouwd, laatstelijk 1890 v.v. gerestaureerd), met toren, prachtvolle koperen doopvont (1527 vervaardigd door meester Gilles van der Eijnde) en een marmeren praalgraf van de familie Van Heeckeren; verschilt andere kerken, w.o. de kath. St. Janskerk, met een hoogen toren; stadhuis, de Waag of het Stadswijnhuis aan de Groenmarkt, met fraaien toren (1627) en klokkespel van Hemony; vele huizen met karakteristieke gevels, Gymnasium, hoogere burgerschool; de in 1686 door -de Staten van het Kwartier Zutphen gestichte illustre school is spoedig te niet gegaan. Krankzinnigengesticht, groot ziekenhuis, kazerne voor reconvalescente militairen uit Nederl.Indië. Handel, binnenscheepvaart, marktverkeer, eenige nijverheid.
Z. is een zeer oude plaats. In oude kronieken vindt men gewag gemaakt van zekeren Wichman of Wichart, die in 810 graaf van Z. was. De laatste graaf van Z., Geerlak, viel in den strijd tegen graaf Dirk V van Holland, in 1076. Z. kwam toen aan Geerlak’s halfbroeder, Gerard, zoon van den Gelderschen graaf Otto I, en sedert dien tijd waren de graven van Gelder tevens graven van Z., hoewel vele afstammelingen uit het oude gravenhuis den titel van graaf van Z. hebben gevoerd. In 1190 of ’91 kreeg Z. van graaf Otto van Gelder stadsrechten, of wel die rechten werden erkend en bevestigd. In de latere geschiedenis wordt Z. veel genoemd. In de 15de eeuw was het een der hoofdzetels van het veemgericht. Tot het midden der 19de eeuw was Z. een sterke vesting.
