het vrije denken in godsdienstige dingen; vrijdenker: denker, die zich in godsdienstzaken niet laat leiden door eenigerlei gezag of overlevering, maar door de rede. De naam is ontstaan in Engeland en werd daar het eerst gegeven aan degenen, die op het kerkelijk openbaringsgeloof een min of meer spottende kritiek uitoefenden.
A. Collins, een vertegenwoordiger der deïsten of freethinkers, maakte die benaming tot een partijnaam (in zijn Discourse of freethinking, 1713—19, 3 dln.). In Nederland wordt voor de V. voornamelijk propaganda gemaakt door de vereeniging „De Dageraad”, opgericht 4 Oct. 1856 en gevestigd te Amsterdam. Deze vereeniging stelt zich ten doel de bevordering der V. tot zedelijke en verstandelijke ontwikkeling van den mensch; zij tracht dit doel te bereiken door: het uitgeven van geschriften in den geest der vereeniging; het houden van voordrachten en meetings; het instandhouden van een bibliotheek; aan te dringen op verwijdering uit onze wetten van alle bepalingen, die een gevolg zijn der opvatting, dat staatsburgerlijke rechten en plichten in noodzakelijk verband staan met het als waar aannemen van kerkgenootschappelijke meeningen; het oprichten van plaatselijke afdeelingen; het zenden van petities en adressen bij de bevoegde machten ter bevordering van het beginsel der scheiding van kerk en staat of ter verdediging van de grondwettelijk gewaarborgde vrijheid van overtuiging. In 1891 heeft de vereeniging „De Dageraad” het Nederl. Vrijdenkersfonds opgericht, voor den tijd van 29 jaar en 11 maanden, met ingang van 25 Sept. 1891; deze vereeniging stelt zich ten doel onderstand te verleenen aan hulpbehoevende vrijdenkers en nagelaten betrekkingen van vrijdenkers, die in omstandigheden verkeeren welke het verleenen van onderstand noodig maken; het tracht dit doel te bereiken: door rechtstreeksche hulpverleening uit eigen inkomsten; door oprichting, zoo mogelijk, van afzonderlijke onderlinge verzekeringen; door de instelling van soortgelijke verzekeringen door anderen te bevorderen.
De gelden voor het fonds worden verkregen door: jaarlijksche bijdragen van leden van het fonds, donateurs en donatrices, bijdragen in eens, legaten en erfstellingen, gekweekte rente. Op initiatief van het Nederl. Vrijdenkersfonds is in 1896 opgericht de Weezenkas (zie ald.).
