Statistiek is de wetenschap, welke zich bezig houdt met de studie der maatschappelijke feiten, voor zooverre die onder cijfers zijn te brengen. Zij vergelijkt die cijfers onderling ten opzichte der verschillende woonplaatsen en landstreken en tijden, en leidt er gemiddelden uit af, ten einde de wetten te ontdekken, welke die feiten beheerschen, en de oorzaken te vinden, welke ze vóórtbrengen.
Bijvoorbeeld in eenige stad sterft gemiddeld iedere maand één op iedere duizend inwoners. Maar nu blijkt, dat plotseling dat cijfer klimt tot twee of drie, dan is het aan de overheid, om zoo spoedig mogelijk te onderzoeken, wat oorzaak kan zijn van zulk een toename van 4 sterftecijfer, en om daartegen maatregelen te nemen. Men zou dus de S. kunnen noemen de zelfkennis der Staten. Zij is zeer oud. In het Oude Testament, 2 Samuel 24, kan men lezen, dat koning David, duizend jaren voor het begin onzer tijdrekening levende, de weerbare mannen deed tellen, die in Israël zouden kunnen ten oorlog trekken. De eerste bevolkingsstatistiek heeft dus gediend voor den oorlog.In de 17de eeuw is hier en daar in de Europeesche Staten eenig spoor te ontdekken van statistiek. Ten onzent heeft de Raadpensionnaris Jan de Witt destijds sterfte-cijfers samen gebracht, om te dienen als grondslag voor levensverzekering. In de 18de eeuw, toen de physiocraten den landbouw in eere brachten, zijn verschillende cijfers over de opbrengst van sommige landen bekend geworden, maar de ware studie der statistiek dateert van de tweede helft der negentiende eeuw, toen de Vereenigde Staten van N.-Amerika groote bijdragen daaraan begonnen te leveren, hetgeen in alle Europeesche landen is gevolgd geworden. In Nederland is men niet onder de eersten geweest, en thans nog wordt bij ons niet veel gedaan aan de studie der statistiek. Hoofdzaak behoort daarbij te wezen dat de openbaar gemaakte cijfers absoluut betrouwbaar zijn, dat zij zoo spoedig mogelijk verschijnen nadat de feiten zijn gebeurd, en dat de rangschikking plaats hebbe zonder eenig voornemen, om dezen of genen politieken stelregel bij voorkeur in het licht te stellen. De statisticus moet geheel onpartijdig zijn in politiek.
Hij moet de maatschappelijke feiten in de cijfers waarnemen en ontleden, evenals de natuuronderzoeker met vergrootglas de organismen gadeslaat. Dat wordt bij ons te lande niet streng genoeg in het oog gehouden. De cijfers betreffende onzen in- en uitvoer, openbaar gemaakt door het Ministerie van Financiën te ’s Hage, hebben vaak aanleiding gegeven tot gegronde aanmerkingen. Zulks kan eveneens gezegd worden van onze officiëele statistiek „de Jaarcijfers”, welke ieder jaar verschijnt voor Nederland en voor de Koloniën, en bewerkt wordt door het Centraal Bureau voor de Statistiek te 7s Gravenhage.
Het beste voorbeeld van Statistiek levert het „Statistical Office” te Londen, dat Accounts relating Tradc and Navigation uitgeeft, waarin de cijfers van elke maand verschijnen 7 of 8 dagen, nadat de maand verstreken is. Op die wijze is de uitgave van de documenten tot werkelijk praktisch nut van handel en nijverheid.
Bij de studie dezer wetenschap is het een groote moeilijkheid, dat er nog niet genoeg eenvormigheid heerscht in de statistieken welke worden uitgegeven door de verschillende Staten en Steden, zoodat men uiterst voorzichtig moet zijn met het afleiden van conclusiën. Jaarlijksche congressen in verschillende hoofdsteden trachten er naar, aan dit euvel te gemoet te komen.
