(spasmus). Door middel van de spieren, die de beenderen van het menschelijk lichaam omhullen, wordt hij in staat gesteld, de bewegingen te verrichten die wat samengesteldheid betreft vaak in hooge mate onze bewondering opwekken.^
De snelle vingeroefeningen, die de pianist verricht, kunnen slechts plaats grijpen doordat tal van kleine spiertjes met onberekenbare snelheid harmonisch samenwerken. Springen dansoefeningen zijn het resultaat van de buitengewone werkzaamheid der spieren.
Doch niet alleen het beenderstelsel wordt aldus in beweging gebracht; ook de levendige bewegingen der ingewanden zijn het gevolg van snelle samentrekkingen der spieren. Het spierweefsel vinden we door het geheele lichaam verbreid. De bloedvaten zijn er van voorzien en daardoor in staat het bloed naar een bepaalde richting te bewegen. Zoo ontstaat het schaamrood doordat de vaatspieren verslappen. Het bloed heeft dan gelegenheid naar het verwijde vaatgebied der huid te stroomen.
De bleekheid bij schrik ontstaat door plotselinge samentrekking der vaatspieren, zoodat het bloed naar verwijderde plaatsen wordt voortgestuwd. De spieren worden onderscheiden in willekeurige en onwillekeurige.
De spieren der eerste groep staan onder den invloed van den wil en deze kunnen dus elk oogenblik in beweging worden gebracht. Dit is niet het geval met de tweede groep; hierop heeft onze wil geen invloed. Zij bewegen 'zich onder omstandigheden, die voor ons duister blijven. Wel heeft men getracht de eerste schakel op te sporen, die deze bewegingen verbindt met de geheimzinnige kracht die ze in het leven roept, doch de physologie heeft hierover het laatste woord niet kunnen zeggen en is gedwongen te bekennen dat ze stuit op de geheimzinnige levensraadselen, die wel nimmer ontsluierd zullen worden.
Te bepalen waar de oorzaak ligt van de rhythmische hartbeweging, hiertoe is zij niet in staat.
Ontstaan nu in de spieren ziekelijke bewegingen die zonder, ja zelfs tegen den wil ontstaan, dan spreekt men van krampen.
Krampen nu komen voor niet alleen in de spieren die aan den wil zijn onderworpen, maar ook in die, welke aan den invloed van den wil zijn onttrokken. Met verbazende snelheid kunnen de krampen zich over het geheele lichaam verbreiden.
Bij het krampachtig samentrekken van de spier kan deze langen tijd in dien toestand volharden. Het lichaamsdeel krijgt daardoor een bepaalden stand. Dit ziet men soms in het gelaat bij sommige zieken. Het gelaat krijgt daardoor een bepaalde uitdrukking. Menschen, die gestorven zijn en een heftigen doodstrijd hebben doorstaan, bewaren zelfs na den dood de pijnlijke uitdrukking op het gelaat.
Naast deze samentrekkingen, die korteren of längeren tijd bestaan, komen samentrekkingen voor die slechts korten tijd duren: de spier komt in een toestand van verslapping, die ze echter weer spoedig verliest om opnieuw de samentrekking te vertoonen. Dit spel kan zich herhalen en langen tijd voortduren. De lichaamsdeelen die hierdoor worden getroffen, verkeeren in een schokkende beweging.
Deze twee groepen van krampbewegingen vertoonen tal van ovqrgangen en combinaties. Er komen tal van krampvormen voor, die bij een bepaalde ziekte passen.
Epilepe forme convulsies zijn krampen, die over het geheele lichaam zijn verbreid of slechts één lichaamshelft aangrijpen. Soms bepalen zij zich tot enkele spiergroepen. Bij de epilepsie (vallende ziekte) is deze krampvorm karakteristiek.
Bij apoplexie ziet men vaak voorkomen rhythmische samentrekkingen van enkele spiergroepen. Deze zelfde vorm gaat ook samen met enkele andere zenuwziekten. Onder beven verstaan wij gelijkmatige bewegingen van geringen uitslag. Deze vorm zien wij samengaan met het gebruik van veel alcoholische dranken. De dronkaard kent maar al te goed dit verschijnsel en weet door ervaring, dat het ’s morgens op zijn heftigst is en eerst later op den dag verdwijnt. Gewoonlijk neemt hij om dit lastig verschijnsel op te heffen zijn toevlucht tot den drank.
Dit beven komt bij tal van zenuwziekten voor.
Bij paralysis agitans vormt het een hoofdverschijnsel. Bekend is het beven bij oude lieden. De kwikvergiftiging gaat gepaard met sterk beven. Kenmerkend voor dit beven is, dat het in hooge mate optreedt bij ge wilde bewegingen; men noemt het daarom intentie tremor.
Samentrekkingen van enkele spierbundels die geen beweging te voorschijn roepen, maar alleen uit een lichte golving van de spier bestaan.
Deze bewegingen komen voor bij sommige aandoeningen van het ruggemerg.
Zeer bekend zijn de eigenaardige grillige bewegingen, die voorkomen bij den St. Veitsdans, een ziekte waarvoor men vroeger bedevaarten ondernam naar den H. Veit. Het schijnt dat deze ziekte tegenwoordig veel van haar heftigheid heeft verloren; want leest men de geschiedenis der geneeskunde, dan staat men verbaasd hoe uitgebreid deze ziekte vroeger voorkwam. Er wordt zelfs verhaald, dat de geheele stad Utrecht in de middeleeuwen door deze ziekte was aangetast.
Bij sommige ziekten komt het voor dat zeer samengestelde bewegingen worden uitgevoerd, waaraan de zieke geen weerstand kan bieden. Het is hem onmogelijk deze bewegingen te doen ophouden; vandaar noemt men ze dwangbewegingen. Het angstaanjagende lachen van sommige krankzinnigen moeten wij onder de dwangbewegingen rangschikken. Soms komt het voor dat patiënten als het ware gedwongen zijd, in een kring voort te loopen. Ja de meeste fantastische combinaties ziet men soms optreden. Het behoeft niet gezegd, dat deze aandoening diep ingrijpt in het maatschappelijk leven en dat menigeen met deze aandoening behept daardoor invalide is geworden voor de maatschappij.
Onder klem in den mond verstaat men het samengetrokken zijn der kauwspieren. Hierdoor wordt de mond stevig gesloten, zoodat we niet in staat zijn de kaken van elkaar te trekken. Niet alleen in de kauwspieren, maar over het geheele lichaam kan zoo’n blijvende samentrekking voorkomen. Dit is het geval bij tetanus, een ziekte, die waarschijnlijk veroorzaakt wordt door een micro-organisme, dat in de tuinaarde vooral voorkomt. Menschen, die door deze ziekte zijn aangedaan, liggen roerloos neer. Ze kunnen zich onmogelijk bewegen.
Onder katalepsie, stijfheid, verstaat men een toestand, die bij sommige zieken willekeurig in het leven kan geroepen worden. Iedere stand, dien men aan hun spieren geeft, wordt door hen bewaard. Heft men den arm omhoog, dan blijft de arm in dezen toestand volharden. Ook door middel van suggestie kan men bij daarvoor vatbare personen deze kataleptische stijfheid in het leven roepen.
Eindelijk kunnen we nog waarnemen, dat soms de krampen gepaard gaan met heftige pijnen en dat er, zooals bij epilepsie, een verlies van bewustzijn mee kan samengaan.
