Gemeente in Friesland (arrond. Leeuwarden, kanton Harlingen), omgeven door de gemeenten Barradeel, Hennaarderadeel en Franekeradeel, 17^4 km2 groot, bevat de stad F., de wijken Kaatsveld, Vijfhuizen, Zevenhuizen en Uitburen, benevens verschillende buurtschappen (zie Franeker Uitburen), telde op 1 Jan. 1902 7229 inw., in 1899 : 7114; in 1714 bedroeg de bevolking 3368, in 1796: 3891, in 1815: 3898, in 1840 : 5241, in 1873: 6388 zielen. Kiesdistrict zie volgend artikel; personeele belasting: stad Franeker 6de en Vijf- en Zevenhuizen en Uitburen 8ste klasse.
De stad F., 17½ km. w. van Leeuwarden en 10 km. van Harlingen, ligt aan de trekvaart van Leeuwarden naar Harlingen en aan de lijn Harlingen—Leeuwarden der S.S.; het telt tal van kerken, waaronder die der hervormden (oorspronkelijk aan St. Maarten gewijd), met een 63 meter hoogen toren, en de r.-kath. de voornaamste zijn; onder de andere openb. gebouwen moet het in 1591 gebouwde en van een toren voorziene stadhuis vermeld. Een merkwaardigheid bezit de stad in het planetarium, in 1773—80 door Eise Eisinga saamgesteld en later door het Rijk aangekocht. F. kreeg in 1585 een hoogeschool, die in 1811 door Napoléon werd opgeheven; in 1815 kwam hiervoor een atheneum in de plaats, dat in 1843 gesloten werd. Er is een krankzinnigengesticht. Hoofdmiddelen van bestaan zijn: landbouw, veeteelt, industrie, handel. F. kreeg in 1191 stedelijke rechten; oudtijds woonden hier vele friesche edelen en reeds vroeg was F. een aanzienlijke plaats; in 1572 liet het prinselijke troepen binnen; in 1786 brak hier een burgertwist uit, die o. a. tengevolge had dat op last van de Staten van Friesland de deuren van de poorthuizen en de sluitboomen der stadsgrachten weggenomen werden.
