In het algemeen: De berechting van een geschil door arbiters of scheidslieden. In den handel: het onderzoek naar den voordeeligsten of minst schadelijken weg om eene schuld te betalen of eene vordering te innen, in verband met den koers of de wisselprijzen van verschillende plaatsen.
Een handelshuis dat aan een in den vreemde gevestigd huis een betaling heeft te doen of daarop eene vordering heeft, staan daarvoor gewoonlijk meerdere wegen open, waarvan de eene voordeeliger is dan de andere; het vinden van den meest gunstigen weg vormt de hoofdzaak van de arbitragerekening. Arbitrage als speculatiehandel bestaat in het in eene plaats inkooen van wissels, om ze elders hooger te verandelen; wanneer b.v. te Berlijn papieren op Londen betrekkelijk goedkoop zijn en papieren op Amsterdam duur, terwijl terzelfdertijd te Londen papier op Amsterdam goedkoop is, dan kan de bankier te Berlijn papieren op Londen nemen, ze daarheen zenden en ze inwisselen tegen papieren op Amsterdam en deze naar Berlijn doen komen; alsdan heeft hij goedkoop inkoopbare papieren op Londen omgezet in duur verkoopbare op Amsterdam; deze operatie zal in weinig tijd te Berlijn de papieren op Londen doen rijzen en de papieren op Amsterdam doen dalen; of men kan b.v. te Sint-Petersburg wisselbrieven per Amsterdam laten committeeren en ze naar Hamburg remitteeren, op voorwaarde dat het bedrag in wisselbrieven op Berlijn worde overgemaakt. De geld-arbitrage is het onderzoek1) naar de voordeeligste geldsoort voor een of ander doel,
2) naar de voordeeligste wijze om een of andere geldsoort te verkoopen.
Internationale abritage
Berechting van geschillen tusschen mogendheden, met het doel vredebreuk te voorkomen. Als arbiter wordt meest de souverein van een met beide partijen bevriende mogendheid gekozen; soms wordt een commissie van arbiters door beide geschilvoerende partijen en een derde partij benoemd; soms wordt het geschil ter berechting opgedragen aan een rechtscollege, als b.v. in Frankrijk in 1897 het geschil tusschen het fransche gouvernement en de republiek Nicaragua aan het hof van cassatie van Frankrijk. De eerste daad van de procedure is het compromis, of de handeling van het uiteenzetten van het geschilpunt en het in handen van het scheidsgerecht stellen daarvan, met wederkeerige verbintenis in de uitspraak te berusten. Daar een dergelijk arbitrage-tribunaal echter niet over de noodige dwangmiddelen beschikt om aan zijn uitspraak klem bij te zetten en zich onvoorwaardelijk te doen gehoorzamen, beperkt zijn arbeid zich tot een zoeken naar een schikking in der minne, waarbij beide partijen tevreden worden gesteld, daar elk vonnis dat een der partijen beslist in het ongelijk stelt, gevaar loopt afgewezen en verworpen of eigenmachtig gewijzigd te worden. Het verdrag op de Vredesconferentie te Den Haag (18 Mei—29 Juli 1899) betreffende beslechting van internationale geschillen door middel van arbitrage werd onderteekend door de gevolmachtigden van België, Denemarken, Spanje, Vereenigde Staten van Mexico, Frankrijk, Griekenland, Montenegro, Nederland, Perzië, Portugal, Rusland, Siam, Zweden en Noorwegen, Bulgarije, en onder voorbehoud ook door die van Rumenië en de Vereenigde Staten van NoordAmerika, terwijl er zich tegen verklaarden de gevolmachtigden van Duitschland, OostenrijkHongarije China, Groot-Britannië en Ierland, Italië, Japan, Luxemburg, Servië, Zwitserland en Turkije. In 1896 deed Engeland aan de Vereenigde Staten van Noord-Amerika een voorstel inzake een permanent hof van arbitrage in de Vereenigde Staten; dit voorstel werd door den senaat te Washington in 1897 verworpen.
