Vader is een algemeen Indo-europees woord, waaraan het Sanskriet pitar beantwoordt, het Latijnse pater en het Franse père. Daarnaast heeft zich uit de kindertaal al vroeg een woord ontwikkeld dat in het Grieks pappas luidde en dat reeds in de 17e eeuw in Nederland door de gezeten burgerij in de vorm papa uit het Frans werd overgenomen.
Naast vader komen allerlei bijvormen voor: vaar, vaai, va, vajer, vaas (naar moes) en andere. De betekenis is waarschijnlijk: hoofd der familie in juridische zin. Als dit zo is, is er verwantschap met vadem en omvademen: omheinen. Het woord vader wordt gebruikt voor: man die kinderen heeft, maar ook voor: baanbreker, grondlegger, bestuurder. Men spreekt van de Vader des vaderlands, de vader der Vlaamse beweging, de vroede vaderen enz.
