Horizontaal toezicht is het toezicht gebaseerd op vertrouwen tussen de toezichthouder en de geïnspecteerde waarbij afspraken tussen beide partijen over de wijze waarop men met elkaar omgaat, zijn vastgelegd in een convenant.
Horizontaal toezicht is in 2004 ingevoerd door de Belastingdienst. Het is een uitgesproken exponent van de benadering waarbij gerechtvaardigd vertrouwen in de onder toezicht staande het uitgangspunt vormt voor de wijze waarop de toezichthouder hem tegemoet treedt. De beslissing van de Belastingdienst om horizontaal toezicht te introduceren, is terug te voeren op het rapport ‘De toekomst van de Nationale Rechtsstaat’ van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Dit rapport bevat aanbevelingen voor een meer gelijkwaardige benadering tussen overheid en burgers als reactie op de veranderende maatschappelijke verhoudingen. Het past in de opvatting van verschillende kabinetten dat burgers, bedrijven en instellingen meer aangesproken mogen worden op hun eigen verantwoordelijkheden. In deze benadering oefent de toezichthouder minder toezicht uit als hij het gerechtvaardigde vertrouwen heeft dat de onder toezicht staande zijn eigen verantwoordelijkheid neemt voor het naleven van regels of het op peil houden van kwaliteit.
Bij horizontaal toezicht gaat het om wederzijds vertrouwen tussen de inspectie en de geïnspecteerde, het scherper naar elkaar aangeven wat ieders verantwoordelijkheden en mogelijkheden zijn om het recht te handhaven en het vastleggen en naleven van wederzijdse afspraken. De onderliggende verhoudingen en de communicatie verschuiven daarmee naar een meer gelijkwaardige situatie (vandaar de term horizontaal) in vergelijking met het klassieke toezicht.
