Velasquez - (Diego Rodriguez da Silva y V.), geboren te Sevilla 1599, gestorven 1660 te Madrid; Spaansch schilder van Portugeesche origine. Leerling van Francesco Herrera en Pacheco, hoewel V. grootendeels als een autodidact moet beschouwd worden. Het is opmerkelijk, welk een aandacht hij aan een realistische weergave der dingen geeft en hoe hij daarin zijn tijdgenooten verre overtreft. Deze neiging tot het acute observeeren en de ongekunstelde, soms krasse weergave zijner observaties zijn de grondslag van V.’s kunst.
In 1622 komt V. voor het eerst naar Madrid, waar hij in contact kwam met den minister Olivarez (wiens portret hij later zou schilderen), die hem in het volgend jaar aan het hof van Philips IV bracht, waar hij reeds in 1623 tot hofschilder werd benoemd. Spoedig kreeg hij groote vermaardheid en talrijke opdrachten voor portretten. De komst van Rubens in Madrid in 1628 was van belang voor V., hoewel men niet van directen invloed op zijn schildertrant kan spreken. Toch verruimde hij den horizon voor V. en bewoog hem tot een reis naar Italië in 1629, waar hij Venetië, Ferrara, Bologna en langen tijd Rome en Napels bezocht. Uit dezen tijd dateeren de prachtige schetsen uit den tuin der villa Medicis en het schilderij De Smidse van Vulcanus, beide werken thans in Madrid. In 1631 keerde V. naar Spanje terug en woonde er in het paleis van den koning, die hem dagelijks in zijn atelier bezocht. Uit de volgende jaren dateeren de reeksen van portretten van de koninklijke familie en van personen uit de omgeving van het hof, evenals de portretten der dwergen en mismaakte figuren, die deel uitmaakten van de hofhouding van Philips IV, terwijl een van de schitterendste historische stukken, die ooit werden geschilderd: De overgave van Breda, bijgenaamd „Las Lanzas”, in 1647 tot stand kwam. In 1649 ondernam V. zijn tweede Italiaansche reis, verzamelde er vele schatten voor den koning en keerde eerst in 1651 in Spanje terug.
In de volgende jaren komen enkele der meest beroemde werken tot stand, zoo o. a. Las Meninas in 1666. Velasquez’ werk beteekent voor de Spaansche kunst het hoogtepunt voor alle eeuwen. In vergelijking tot Greco, tot Goya, moet hij toch beschouwd worden als een complete kunstenaar. Zonder bepaald naar één richting in het bijzonder uit te munten, is het juist het universeele kunnen, wat de kunst van dezen Spanjaard kenmerkt, die zoo voortreffelijk het karakteristieke zijner landgenooten in hun portretten wist weer te geven. De invloed, dien Velasquez op het nageslacht heeft uitgeoefend, duurt tot in de 18de eeuw.
Zijn voornaamste leerling was Murillo, doch geen zijner volgelingen heeft de boeiende geestelijke waarde in hun werken weten te leggen, zooals dat aan hunnen leermeester eigen was. Litt, en opgave zijner werken in Bryan’s Dictionnary of Painters and Engravers. Voorts : Dl. VI in de serie der Klassiker der Kunst: Velasquez ; L. Justi, Velasquez en A. de Beruete, Velasquez (Berlijn 1909).
