m. (-en),
1. lederen of metalen hoofddeksel of kap om het hoofd te beschutten, hetzij in de strijd of tegen vallen en stoten (e): de politieagenten droegen witte helmen; valhelm, motorhelm, duikhelm; (heraldiek) afbeelding van een ridderhelm, met helmteken en dekkleden (lambrequins) getooid, boven het wapenschild (e): open —, met tralies, waardoor men de voering ziet; gesloten —, waarvan het vizier gesloten is;
2. (bij vergelijking) het vlies dat bij de geboorte het hoofd van sommige kinderen omgeeft en waaraan het bijgeloof vroeger bijzondere eigenschappen toeschreef: hij is met de geboren, het is een gelukskind, (ook) hij heeft de gave van helderziendheid;
3. (scheikunde) het gewelfde deksel van een destilleerkolf;
4. spitse kap van een kerktoren;
5. onderste wijdere gedeelte van een schoorsteenpijp, schoorsteenboezem;
6. bovenste deel van de bloem van orchissoorten.
(E) HERALDIEK. Sedert de 13e eeuw behoort de helm als dekking van een wapenschild in Middenen Noord-Europa Specifiek bij het burgerlijke wapen. In Engeland heeft men de →wrong als helmdekking. In Zuiden Zuidoost-Europa komt de helm niet voor. In Noordwest-Duitsland zijn zelfs stedewapens voorzien van een of meer helmen. Over het algemeen worden helmen de profil afgebeeld; indien het schild gedekt wordt door twee helmen zijn ze aanziend geplaatst.
De voor schilddekking gebruikte helmen zijn in de loop der eeuwen aan de (krijgskundige) mode onderhevig geweest. De (tamelijk gesloten) kuiphelm (13e eeuw), de steekhelm (14e en 15e eeuw), en de traliehelm (midden 15e eeuw). De kleur wordt altijd als van staal weergegeven. Vanaf de 16e eeuw werd de traliehelm vaak extra versierd met een medaillon aan een lint of keten rond de hals. Ten tijde van de Franse Revolutie werd de helm dikwijls vervangen door een →vrijheidshoed of →Frygische muts. MILITARIA.
Helmen waren al bij de oudste historische volken in gebruik. De Griekse en Romeinse helmen waren eerst van leer, later van brons. In de middeleeuwen vormde de helm een belangrijk deel van het harnas, eerst de puntige helm, later de pothoed die hoofd en gelaat geheel bedekte en tenslotte de stormhoed. Nadat het harnas niet meer in zwang was, handhaafde de helm zich nog enige tijd bij de kurassiers en dragonders. Tijdens de loopgravenstrijd van de Eerste Wereldoorlog herwon de metalen helm zijn betekenis. Hij gaf geen bescherming tegen geweerkogels, wel tegen slagwapens en granaatscherven.
VERKEER. Voor motorrijders en bromfietsers is in Nederland het gebruik van een valhelm verplicht. Bij de integraalhelm wordt behalve de schedel ook de kin door het onderste deel van de helm beschermd. Waar gevaar voor vallende voorwerpen bestaat, b.v. bij verschillende takken van de industrie, bruggenbouw enz. worden veiligheidshelmen gebruikt. Evenals de motorhelmen zijn deze vervaardigd van gewapende kunststoffen.
