De manier waarop uit één genotype zich verschillende, continu variërende, fenotypisch kenmerken kunnen ontwikkelen
Bij fenotypische plasticiteit kan het ontwikkelingsprogramma meerdere richtingen volgen, met verschillende uitkomsten. Fenotypische plasticiteit staat tegenover kanalisatie: daarbij volgt de ontwikkeling een vast stramien, onafhankelijk van het milieu.
De responscurve die ontstaat als continu variërende fenotypische variabelen (bijvoorbeeld lichaamsgrootte) van één genotype in een grafiek uitgezet worden tegen een bepaalde milieufactor wordt “reactienorm” genoemd. Dit concept werd in 1909 geïntroduceerd door de Duitse ecoloog Richard Woltereck. Woltereck sprak bij zijn onderzoek aan watervlooien van “het potentieel van verschillende mogelijkheden die latent in een genotype verankerd zijn en door het milieu tot expressie gebracht kunnen worden”.
De reactienorm kan bijvoorbeeld een rechte lijn zijn die het verband aangeeft tussen de lichaamsgroottes die uit één genotype kunnen ontstaan afhankelijk van temperatuur. Als verschillende genotypes van dezelfde soort verschillende reactienormen hebben (lijnen met verschillende hellingen zodat ze elkaar kruisen) is er sprake van gen-milieu-interactie.
De vorm van de reactienorm is te zien als een aanpassing aan het milieu. Grote plasticiteit (“steile” reactienorm) is in zijn algemeenheid gunstig in een variabel milieu. De evolutie van plasticiteit wordt echter geremd doordat er over het algemeen ook kosten aan verbonden zijn.
In de evolutiebiologische literatuur ontstond in de jaren 90 van de vorige eeuw discussie over het feit of de reactienorm als zodanig onderworpen kan zijn aan natuurlijke selectie, of dat de reactienorm het resultaat is van natuurlijke selectie op kenmerkwaarden in verschillende milieus. De consensus nu is dat fenotypische plasticiteit en de vorm van de reactienorm een gevolg zijn van selectie in een variabel milieu.
