Altruïstisch handelen ten opzichte van anderen in de groep waarvan vastgesteld is dat zij anderen helpen
De neiging om altruïstisch gedrag te vertonen, ook ten opzichte van niet-verwanten, of zelfs naar volkomen onbekenden, is onder mensen wijdverbreid. Vele evolutiebiologen hebben zich afgevraagd waarom dit zo is, gezien het feit dat aan altruïsme (per definitie) kosten verbonden zijn.
Een van de verklaringen baseert zich op het principe van reputatie. Het kan een evolutionair stabiele strategie zijn om iemand te helpen waarvan je gezien hebt dat die behulpzaam is naar anderen. Dit werd in 1998 aangetoond met een wiskundig model door de Oostenrijkse mathematisch-bioloog Martin Nowak. In dat geval worden de kosten van altruïsme namelijk gecompenseerd door een verhoogde kans om zelf ook geholpen te worden in de toekomst. Nowak noemde dit indirecte wederkerigheid (“indirect reciprocity”). Een belangrijke motivatie voor altruïstisch gedrag is dus het verkrijgen van reputatie in de groep.
Nowak poneerde zijn theorie als alternatief voor de theorie van verwantenselectie, die altruïsme verklaart vanuit het feit dat het bevorderen van de fitness van verwanten ook de eigen fitness bevordert (“inclusive fitness”). Hij stelde zelfs dat de onder evolutiebiologen populaire verwantenselectie-theorie geen algemene geldigheid heeft en dat de regel van Hamilton vrijwel nooit opgaat. Deze stellingname lokte in 2011 een storm van protest uit onder evolutiebiologen.
De theorie van indirecte wederkerigheid is niettemin goed wiskundig onderbouwd en wordt ook gesteund door experimenteel onderzoek met proefpersonen, o.a. uit het dictatorspel. Daarbij blijkt dat mensen, ook al zijn ze niet direct geïnformeerd over de altruïstische reputatie van iemand anders, hun verwachting daarvan mede baseren op hun eigen altruïstische houding.
