Experiment waarin de omstandigheden onderzocht worden waaronder proefpersonen bereid zijn middelen die ze bezitten af te staan aan iemand anders
In een dictatorspel worden proefpersonen in een realistische situatie geplaatst waarin ze in staat zijn om middelen (meestal een som geld) aan iemand anders te geven. De gever wordt de “dictator” genoemd, wat opgevat moet worden als degene die zeggenschap heeft over de besteding van middelen. Meestal wordt het spel via een speciaal ontwikkelde website op het internet uitgevoerd met anonieme deelname. Door zo’n opzet kunnen grote steekproeven genomen worden en de resultaten kunnen statistisch gecorrigeerd worden voor allerlei bijkomende variabelen.
Tegen het dictatorspel wordt soms ingebracht dat de gecreëerde situaties fictief zijn en dat de reacties van proefpersonen niet het natuurlijk gedrag in de maatschappij weerspiegelen. Toch zijn er een aantal belangrijke algemene principes uit tevoorschijn gekomen.
Uit de proeven blijkt dat de neiging om altruïstisch gedrag te vertonen, ook ten opzichte van niet-verwanten, of zelfs volkomen onbekenden, onder mensen wijdverbreid is. De Oostenrijkse mathematisch-bioloog Martin Nowak verklaarde dit als een effect van reputatie: mensen hebben de neiging om iemand te helpen waarvan ze gezien hebben dat die anderen helpt. De kosten van een altruïstische daad worden dan gecompenseerd door een verhoogde kans om later zelf altruïstisch bejegend te worden. Men noemt dit “indirecte wederkerigheid”.
Een probleem is dat mensen vaak maar beperkt zicht hebben op de altruïstische reputatie van anderen. Uit een dictatorspel onder studenten aan Nederlandse universiteiten bleek dat proefpersonen altruïstisch handelden op basis van de verwachting die ze hadden van de altruïstische reputatie van anderen. Die verwachting bleek mede gebaseerd te zijn op de mate waarin ze zelf altruïstisch waren.
