Geologisch tijdvak van 11.650 jaar geleden tot nu; periode met gematigd klimaat waarin de mens op verschillende plaatsen sedentaire landbouwgemeenschappen ontwikkelde en een gestage, later explosieve, bevolkingsgroei inzette
Het Holoceen volgt op het Pleistoceen, een tijdvak met meerdere koudeperiodes (glacialen). Het Holoceen wordt echter gekenmerkt door een gematigd klimaat, waardoor na de laatste ijstijd op het noordelijk halfrond grote vruchtbare gebieden geschikt werden voor landbouw en vaste bewoning. De landbouwrevolutie of neolithische transitie wordt vaak gekenschetst als de grootste verandering in de evolutie van de mens. Homo sapiens leefde al enkele tienduizenden jaren in Europa en had ook andere werelddelen gekoloniseerd, maar al die tijd leefden de mensen in jager-verzamelaar-gemeenschappen. In het Holoceen, tussen 9.000 en 6.000 jaar geleden ging de mens op vaste plekken wonen en begon hij landbouw te bedrijven.
Vanwege het smelten van gletsjers en ijskappen steeg de zeespiegel aanzienlijk. Beringië, eerder nog een vruchtbare steppe waar de mens lange tijd verbleef alvorens Noord-Amerika te koloniseren, kwam onder water te staan (de Beringstraat) en de kustlijn van West-Europa veranderde dramatisch. In Nederland ontstonden uitgebreide moerassen en in de delen die onder water stonden vormde zich zeeklei.
Het Holoceen begon niet alleen met een ander landschap maar ook met een andere fauna. Veel van de grote, koude-aangepaste dieren (megafauna zoals wolharige neushoorn, mammoet, reuzenhert en Shasta-grondluiaard) waren uitgestorven aan het eind van het Pleistoceen, deels onder invloed van de klimaatverandering maar mogelijk ook vanwege bejaging door de mens.
De Nederlandse atmosferisch chemicus Paul Crutzen die in 1995 de Nobelprijs voor de Chemie won lanceerde de term Antropoceen, een informele benaming voor de huidige tijd, waarin de mens een alles overheersende invloed heeft op de hele aarde.
