bindmiddel dat in de bouw wordt gebruikt, in betonwaren (water- en wegenbouw), betonmortel, en als bindmiddel in metselspecie. De meest toegepaste cementsoorten zijn portlandcement en hoogovencement.
Het cementverbruik in Nederland is in de periode 1950—70 gestegen van 2-6 mln. t per jaar. Dit verbruiksniveau heeft zich daarna gestabiliseerd door de malaise in de bouw. In België steeg de cementproduktie in de periode van 1965-77 van 5,9-7,7 mln t. In 1982 was de produktie gedaald tot 6,3 mln. t. Portlandcement. Voor de bereiding van portlandcement is kalk of kalksteen nodig. Deze grondstof wordt op vele plaatsen in de wereld aangetroffen.In België zijn er openluchtgroeves in de provincies Luik en Henegouwen, m.n. in Wonck-Haccourt, Eben-Emael, Obourg, Harmignies, Gaurain-Ramecroix en Vaulx. In Nederland zijn in dagbouw exploiteerbare calciumbronnen van relatief geringe omvang en vnl. gelokaliseerd in Zuid-Limburg. Zo is de ENCi-afgraving in de SintPietersberg bij Maastricht geheel bestemd voor de produktie van portlandcement. In tabel 1 is de Ned. produktie van calciumverbindingen uit kalksteen in een wat ruimer perspectief geplaatst.
Hoogovencement In hoogovencement is een belangrijke hoeveelheid hoogovenslak verwerkt, omdat deze slak voor een belangrijk deel uit calciumverbindingen bestaat. Hoogovencement bevat 70 % hoogovenslak, 25 % portlandcementklinker en 5 % gips of calciumsulfaatanhydriet. Hoogovencement wordt net als portlandcement al sedert ca. 1930 geproduceerd. De voornaamste producenten in Nederland zijn de CEMIJ, ROBUR, ENCI, en in België CBR, Ciments d’Obourg en CCB. Hoogoven- en portlandcement hebben veel met elkaar gemeen, zowel wat betreft hun chemische samenstelling als hun eigenschappen. In het algemeen hardt hoogovencement minder snel uit dan portlandcement.
Dit verschil in hardingssnelheid neemt toe als de temperatuur tijdens het hardingsproces lager is. Hoe hoger het slakgehalte in de hoogovencement is, des te uitgesprokener is het verschil. Hoogovencement is beter sulfaatbestendig, weerstaat corrosie beter (b.v. in zeewater) en biedt bij gewapend beton een betere bescherming tegen indringende staal corroderende stoffen zoals chloriden. Kalksteenschaarste. De winbare hoeveelheid kalksteen in de ENCi-groeve is zozeer geslonken, dat de maatschappij op zoek ging naar nieuwe winplaatsen. Deze meent zij gevonden te hebben in het Plateau van Margraten, eveneens in Zuid-Limburg gelegen.
Velen zijn echter van mening dat dit natuurgebied hier niet voor mag worden aangetast. De argumentatie daarbij is dat er voldoende andere mogelijkheden aanwezig zijn om in de cementbehoefte te voorzien. Daarbij wordt zowel gedacht aan alternatieve winplaatsen voor kalksteen als aan de toepassing van alternatieve grondstoffen.
Alternatieven voor portlandcement De gedachten gaan uit naar het gebruik van cementsoorten die bereid zijn met behulp van calcium afkomstig uit een secundaire bron, b.v. industriële afval- of bijprodukten. Verder zijn er cementsoorten die minder calcium bevatten dan portlandcement, terwijl er ook bindmiddelen bestaan die nauwelijks of zelfs in het geheel geen calcium bevatten. Concreet komt het een en ander neer op: uitbreiding van het marktaandeel van hoogovencement, invoering van het gebruik van gesulfateerde cement, toevoeging aan portlandcement van grotere hoeveelheden vliegas van kolengestookte centrales. In tabel 2 wordt een beeld gegeven van de consequenties voor de hoeveelheden grondstoffen bij vervanging van het gebruik van Ned. kalksteen door secundaire kalk.
Tabel 1. Winning van primaire calciumverbindingen op kalksteen- of dolomietbasis in enkele Europese landen.
land totaal kalksteen kalksteen voor cement krijt dolomiet mln. t mln. t mln. t mln. t mln. t België 31,6 29,1 2,5 BRD 51,4 Denemarken 4,3 1,9 2,4 Frankrijk 42,0 6 36 Groot-Brittannië 102,3 86,0 16,3 Italië 71,0 25,4* 44,2 1,4 Luxemburg 0,3 0,3 Nederland 3,3 2,4 Spanje 105,8 95,5* 0,2 10,1 Tabel 2. De gevolgen voor het grondstoffenverbruik (in mln. t/jaar) van het in gebruik nemen van alternatieve cementsoorten.
marktaandeel grondstoffenverbruik portlandhoogovencement cement gesulfaportlandteerde vliegascement cement importslak gips staalfosfor Ned. kalkvliegas of importsteen stukslak huidige toestand overgaan op: 1,6 2,3 0,5 2,4 -
70% hoogovencement 0,7 3,2 1,1 1,7 -
gebruik van Ned. slak voor gesulfateerde cement i.p.v. hoogovencement 1,6 1,0 1.3 0.7 0,2 1,9 alleen portlandvliegascement i.p.v. portlandcement 2,3 1,6 0,5 — — 1,9 0,5
70% hoogovenslakcement, waarvan 22% gesulfateerde en 48% hoogovencement 0,7 1,9 1,3 1,3 0,2 1.0
70% hoogovencement en het gebruik van slak als basis voor portlandklinker en het gebruik van portlandvliegascement i.p.v. portlandcement 3,2 0,7 U 0,4 0.4 0,2
