(Gr. sumbolon, Lat. symbolum), eigenlijk een herkenningsteeken; vandaar later meer speciaal: zinnebeeld, d.w.z. een stoffelijk teeken of uiterlijke handeling om iets onstoffelijks, iets wat niet onder de zintuigen valt, aan te duiden, bijv. door een palm: de overwinning. De band tusschen het symbool en het beteekende kan ofwel zijn een natuurlijke (de leeuw als s. van kracht; handoplegging als s. van overdracht van macht), ofwel een willekeurige (het vaandel als s. van de regimentseer).
De symboliek, d.i. het aanwenden van symbolen (dikwijls ook ➝ symbolisme genoemd) is zeer verspreid in het menschelijk verkeer als doelmatig middel ter vereenvoudiging; zoo kan men getallen, letters, bepaalde figuren eenvoudig als symbolen beschouwen. Men spreekt dan ook van chemische symbolen [zie ➝ Teekenschrift (chemisch)] en van symbolen in de wiskunde. De psychoanalyse leert, dat ook in den droom bepaalde voorwerpen en gebeurtenissen door „symbolen” vervangen worden: de zee kan bijv. den moederschoot beteekenen.
In meer strikten zin spreekt men van symboliek in kunst, liturgie, recht enz. (➝ Symbolisme), wanneer men door bepaalde voorstellingen of handelingen de gedachte aan iets onstoffelijks wil wekken. Allerlei uitwendige teekenen kunnen daartoe dienen; veel worden de s. ontleend aan planten, dieren (een handboek voor ➝ diersymboliek was in de M.E. de ➝ Physiologus), menschelijke gedaanten, historische voorstellingen, gebaren en handelingen enz.
Ook bij de natuurvolken treft men, evenals in ons volksleven, s. en symbolische handelingen op allerlei gebied aan. Kleuren, getallen en allerlei andere teekens vertolken de gevoelens der harten. Buitengewoon rijk ontwikkeld is de symboliek op godsdienstig gebied, waar het Hoogste Wezen en andere godheden, demonen en geesten door s. worden voorgesteld; vooral de maansymbolen zijn talloos. De kunst, die bij vele volken bijna geheel in dienst staat van den godsdienst, maakt in hooge mate gebruik van symbolische figuren en kleuren, waardoor aan de voorwerpen een bepaalde beteekenis gegeven wordt.
Voor symbool in de beteekenis van ➝ Geloofsbelijdenis zie den meer gebruikelijken vorm ➝ Symbolum. Vgl. verder ➝ Symbolisme, ➝ Symbolentaal en de andere samenstellingen met ➝ Symbolische ... en ➝ Symbolo ....
