waartoe Augustinus 9 jaren als auditor heeft behoord, is een goed voorbeeld van een gnostieke heilsleer (zie Gnosticisme). Mani, de stichter (geb. 216 n.
Chr. in Babylonië), stond aanvankelijk in koninklijke gunst, doch is tenslotte door de verdachtmaking van zijn tegenstanders in de gevangenis beland en in 277 in de kluisters gestorven. De door hem gestichte „Kerk der Rechtvaardigheid” of „Godsdienst van het Licht” wil een universele godsdienst zijn met een missionnaire strekking en een heilig boek.
Het Manicheïsme belijdt de leer van de twee principia en van de drie tijden. De huidige wereld is een menging van geest en stof, goed en kwaad, licht en duisternis.
Daaraan vooraf ging een tijd van een volstrekt dualisme van de twee „substanties”, een toestand, die opnieuw zal intreden als het cosmische heilsproces is voltooid. Dit heil wordt bewerkt door innerlijke verlichting en door ascese. c. j.
B.
