Boeren worden om de haverklap benaderd door bedrijven die poedertjes aan de man brengen waarmee de schadelijke uitstoot van ammoniak verminderd zou worden. ‘Bioactief poeder’, ‘Bio-mest’ en middeltjes met soortgelijke benamingen doen nog het meest denken aan de ‘neutronenkorrels’ die het illustere tv-duo Jakobse en Van Es ooit huis-aan-huis verkocht voor een betere groei van gazonnetjes en tuinheggen. (Milieudefensie oktober 1996)
Nederland maakte voor het eerst kennis met neutronenkorrels op 18 november 1979, in een sketch van het Haagse penozeduo Jacobse & Van Es. Als ‘tuinadviseurders’ overtuigen zij een keurige oude dame, gespeeld door Joeki Broedelet, dat haar tuin nodig ‘winterklaar’ moet worden gemaakt. Jacobse scheurt een grasspriet doormidden en zegt: ‘O, o, o, o, o, kijk es, Van Es, scheurgras.’ Zijn conclusie is dat waarschijnlijk het hele gazon ‘de scheur’ heeft en de aarde hartstikke dood is. Als Van Es vraagt wat daartegen te doen is, zegt Jacobse: We verrijken het gazon met neutronen korrels en aarde rondom aanvullen en stipuderen met bavianenprigment. Kom op, Van Es, laat je handen eens wapperen. Uh,ja, had u al koffie gehad mevrouw?
Terwijl Jacobse binnen aan de koffie zit, controleert Van Es de inhoud van het zakje neutronenkorrels dat hem door Jacobse haastig in de hand is geduwd. Hij proeft wat van het lichtbruine goedje dat hij door de tuin aan het strooien is en zegt, met een glimlach die van verbazing overgaat in bewondering: ‘Neutronenkorrels? Godverdegodver. Gewone bastaardsuiker!’
Flarden van zinnen uit deze klassieke sketch, die meermaals op televisie is herhaald, duiken met enige regelmaat in de geschreven pers op, al dan niet onder verwijzing naar Jacobse & Van Es. Zo schreef De Stem in november 1997 naar aanleiding van het Amsterdamse beursschandaal:
Zo’n moderne tuinman van de firma Leemhuis & Van Loon beweerde bovendien nog de tuin winterklaar te maken voor oude dames. Hij bleek een oplichter te zijn. Hij had namelijk voorkennis.
En Frits Abrahams schreef eens in de NRC:
Vroeger gingen oplichters de huizen langs om familiefoto’s te maken met een lege camera. Later maakten ze tegen exorbitante prijzen de tuin winterklaar voor weduwen die geen bolbegonia van een knotwilg konden onderscheiden. Tegenwoordig blijven ze lekkerthuis en beginnen ze een pillenfabriekje of een bureautje voor ondeugdelijke medische ‘check-ups’.
Van het bavianenprigment is na 1979 niet veel meer vernomen, maar de neutronenkorrels doen het nog redelijk goed, hoewel het woord meestal tussen aanhalingstekens wordt gezet, een indicatie dat het nooit volledig is ingeburgerd. Die aanhalingstekens geven immers aan dat het een citaat is, al staat er niet altijd bij van wie. Zo schreef het Delftse universiteitsblad Delta in 1998 in een filmoverzicht over de Britse productie Shooting Fish:
Vluchtige komedie over twee oplichters die op lucratieve wijze ‘neutronenkorrels’ en andere gebakken lucht verkopen, maar met de komst van een vrouwelijke collega de ondergang tegemoet gaan. Opgewekt niemendalletje en een kruiwagen vol Britpop.
Onlangs werden de neutronenkorrels nog van stal gehaald in een krantenartikel over de teams van deskundigen die uitrukken om computers van de overheid ‘millenniumbestendig’ te maken. Zij komen weliswaar niet, zoals Jacobse & Van Es, voorrijden met een bakkie, maar verder gaat de vergelijking goed op, óók voor de prijzen die ze rekenen.
Zie ook dameswensen; geen gezeik, iedereen rijk; godverdegodver; kneukfilm; mogen wij even overgeven?; samen voor ons eigen; Tedje van Es en vrije jongens.
