Een vluchteling slaat op de vlucht voor vervolging, oorlog en staatsgeweld. Een refugié duikt onder, verschuilt zich in een ziekenhuis of zoekt in een gebedshuis bescherming omdat basale rechten ontbreken. Ontheemding, verbanning, etnische zuivering en gedwongen repatriëring dragen bij aan vluchtpogingen naar buurlanden.
Vluchten uit lijfsbehoud verschilt principieel van migreren. Vluchtelingen vertrekken doorgaans niet uit vrije wil. Zij hebben geen andere keuze als zij hun leven willen redden. Vluchtelingen mogen dus niet naar hun herkomstland worden teruggestuurd (non-refoulement). Een hoog % van de UNHCR-asielaanvragen uit onveilige landen als Syrië of Eritrea wordt in Nederland daarom ingewilligd.
Praktisch alle asielmigranten zijn slachtoffer van de tragiek van onderweg zoals pushbacks, vluchten voor geweld, mensensmokkelaars plus extreme onzekerheid. Wie uiteindelijk UNHCR-asiel krijgt, is zelden klip-en-klaar omdat iedereen zijn eigen verhaal heeft voor de redenen van vertrek uit het herkomstland.
De geloofwaardigheid van het narratief van vluchten is cruciaal. Bij twijfel tussen moeten vluchten uit lijfsbehoud en migreren op basis van enige beslissingsvrijheid, ontaardt de hele asielprocedure in een Kafkaësk spel van kat en muis tussen autoriteiten en slachtoffers.
De omschrijving van een UNHCR-vluchteling is aan inflatie onderhevig. Jonge mannen die vanwege massale werkeloosheid vertrekken? Studenten op zoek naar vervolgopleidingen? Een vredesactivist uit Gaza? Derdelanders uit Oekraïne? Een transgender die via het Afrikaanse continent naar Europa vlucht? Klimaatvluchtelingen? Zij verhuizen vanwege bijvoorbeeld zeespiegelstijging. Of deze uiteenlopende categorieën nog UNHCR-vluchtelingen in de oorspronkelijke betekenis zijn, drukt zich uit in toenemend moreel ongemak.
Het universele karakter van UNHCR-asielwetgeving staat onder druk vanwege de uitbreiding van categorieën van asielzoekers voorbij de oorspronkelijke politieke vluchtelingen en de toenemende invloed van soevereine staten op het asielproces. Een universeel recht op asiel bestaat niet. Dit betekent dat de toepassing van UNHCR-asielwetgeving herbezinning verdient.
