Tweede orde observaties gaan over het observeren van betekenissen en vragen zoals hoezo, waarom, en wat is de betekenis? Deze observaties zijn meer beschouwend dan observaties van de eerste orde en richten zich vooral op betekenisgeving.
Bij een eerste orde observatie is iemand ooggetuige van bijvoorbeeld een sterfgeval. Soms volgt een autopsie waarbij de patholoog-anatoom op zoek gaat naar objectief waarneembare lichamelijke afwijkingen. Op basis van het obductieverslag wordt de uiteindelijke doodsoorzaak vastgesteld, en de mogelijke waarheid komt daarmee boven water. Tijdens dit proces kijkt de patholoog-anatoom vakmatig en geconcentreerd naar het lichaam, zonder aandacht voor het niet-medische levensverhaal van de overledene. Dit is kenmerkend voor eerste orde observaties.
Tweede orde observaties, daarentegen, focussen op context en narratief. Wat zagen de andere ooggetuigen? Hoe is het gebeurd? Na de autopsie komen verschillende gezichtspunten aan bod, en worden mogelijke blinde vlekken van alle waarnemers, inclusief die van de patholoog-anatoom, besproken. Vanuit welk frame, denkpatroon of paradigma worden de data gepresenteerd? Wiens interpretatie van de gebeurtenissen komt in het discours naar voren?
In bredere zin bestaat de tweede orde uit een visie op visies. Een tweede orde observatie reflecteert en neigt naar meta-observatie. Eerste- en tweede orde observaties vertonen overeenkomsten met de begrippen Ditheid en Watheid. Binnen de tweede orde vallen ook het tijd- en plaatsgebonden groepsdenken dat bijdraagt aan de genealogie van onze kennis en geschiedenis. Overdrachtelijk gezien, achter een autopsie (= eerst zelf zien) schuilen werelden van betekenissen.
Samengevat, tweede orde observaties bieden een diepere laag van begrip door te reflecteren op de betekenis en context van wat wordt waargenomen. Dit perspectief helpt bij het onthullen van de complexiteit achter ogenschijnlijk eenvoudige observaties.
