Syncretisme is de samensmelting van een bestaande cultuur A met die van nieuwkomers B. Syncretiseren van bijvoorbeeld religies en godsdiensten is een mengproces van A en B dat soms met wrijvingen en gewelddadigheid samen gaat.
Twee gemeenschappen (A en B) met ieder een eigen identiteit gebaseerd op geloof, etniciteit en voorgeschiedenis leven samen, interacteren. Dit leidt tot vermenging, hybridisatie en bricolage. Zowel A als B eigenen stukjes cultuur van de ander zich toe. Dit proces wordt door aantallen arbeidsmigranten, asielzoekers en vluchtelingen en door zogenoemd cultuur activisme (feminisme, LHBTQ+ emancipatie, milieubeweging, dierenrechten, anti-racismebewegingen zoals Kick Out Zwarte Piet en Black Lives Matter) sterk beïnvloed.
Het resultaat van dit vermengingsproces varieert van maximaal tot minimaal. Bij maximale vermenging, vergelijkbaar met een smeltkroes, is de assimilatie van nieuwkomers B volledig. Hun culturele leven onderscheidt zich nauwelijks meer van de bestaande (A+B=A). Bij accommodatie passen nieuwkomers B zich enigszins aan de bestaande praktijken van A aan, maar behouden ze ook enigszins hun eigen cultuur (A+B=AB). Een meer uitdagende vorm van accommodatie is wanneer een nieuwe groep B zich aan bestaande gewoonten van A aanpast maar ook een eigen identitaire ruimte opeist (A+B=AB!!). En omgekeerd, A zich aanpast aan B (A+B=A!!B). Voorbeelden hiervan zijn islamitisch onderwijs en feestdagen, roetveegpieten, gendertoiletten, en vegetarisch vlees. Uiteenlopende culturele gemeenschappen leveren op eclectische wijze in, waardoor onze multiculturele samenleving weer enige tijd vooruit kan.
Syncretisme draait om invloed en macht. Machthebbers (de A's) willen hun eigen wereld puur en zuiver houden en pleiten voor het behoud van authenticiteit en tradities. Zij vrezen ideologische verwatering door de invloed van te veel B's. Voor een vasthoudende dominante A-partij is syncretisme een levensgevaarlijk infiltrerend fenomeen, terwijl het voor de strijdvaardige onderliggende B-partij een emancipatoire beweging is. De kunst is daarom te syncretiseren zonder verkettering en elkaar naar het leven te staan.
Het proces van syncretisme vereist een delicate balans tussen behoud van eigen identiteit en openheid voor culturele vermenging. Het doel is een co-existentie waarin de bestaande en de diasporisch culturele levenswijze elkaar verrijken zonder de essentie van hun eigenheid te verliezen. Syncretisme kan leiden tot een dynamische en veerkrachtige samenleving, waarin diversiteit wordt omarmd en nieuwe, hybride culturele vormen ontstaan die de sociale cohesie versterken.
