Een identiteitsritueel is ritualisering van geprononceerd gedrag met het doel de eigen identiteit te versterken. Bijvoorbeeld de vuistgroet onder jongens. Een identiteitsritueel is terugkerend activisme om eigenheid te accentueren. Bijvoorbeeld sommige vegetariërs die op hun eigen karakteristieke manier steeds weer de nadruk op het verschil met vleesetende willen leggen.
Identiteitsrituelen benadrukken deel-identiteiten van het pallet van meervoudige identiteiten. De behoefte aan differentiatie en zelfexpressie leidt tot uitvergroting van deel-identiteiten. Er kan zelfs identiteitszucht als gevolg van distinctiedrift ontstaan. Het identiteitsritueel uit zich vaak in periodiek gedrag (weekend travestiet) of in een reactieve leefstijl (eco-yup die koeien knuffelt, varkens masseert en kippen adopteert). Soms is het identiteitsritueel activistisch zoals een Third Gender met bekeringsdrang of een demonstrant die een protestlied zingt. Een ander keer is het een vluchteling, zoekende naar een migratorische identiteit als sleutel om te overleven in diaspora.
Een identiteitsritueel van recente datum is het aansnijden van de zogenoemde Gender Reveal Cake. De jonge ouders onthullen op ceremoniële wijze wat straks het geslacht van hun baby zal zijn. Blijkt het stukje cake van binnen roze van kleur dan liet de echo geen penis zien. Deze ouderlijke gender-onthulling roept meer vragen op dan het antwoord op die ene vraag of het straks een meisje of een jongen zal worden.
Hoe ontstaan identiteitsrituelen? De constructie van deel-identiteiten wordt door zijnsonzekerheid en ontkerkelijking gestimuleerd. Uit angst niemand of niet-iemand te zijn, zoeken jongvolwassenen houvast aan particuliere deel-identiteiten. Verschillen in kleur, etniciteit, gender of levensbeschouwing worden op basis van het narcisme van het kleine verschil aangedikt en uitvergroot. Ook assimilatie betekent identiteiten opgeven. Een ‘grijze’ tint aannemen. Hoge integratie-druk kan daarom paradoxaal uitpakken. Nieuwkomers willen zich soms juist wel onderscheiden. Hun eigen kleurrijke levensverhaal accentueren (hoofddoek). Een geritualiseerd uitvergroot verschil in gedrag kan dan tot geweld leiden.