Identiteitsritueel verwijst naar de ritualisering van bepaald gedrag met als doel de eigen identiteit te versterken. Dit kan bijvoorbeeld de vuistgroet onder jongeren zijn of de manier waarop sommige vegetariërs voortdurend het verschil met vleeseters benadrukken. Identiteitsrituelen zijn terugkerende handelingen die bedoeld zijn om eigenheid en onderscheid te accentueren.
De behoefte aan differentiatie en zelfexpressie kan leiden tot de uitvergroting van deel-identiteiten, soms zelfs resulterend in wat men kan noemen "identiteitszucht" door distinctiedrift. Dit ritueel uit zich vaak in periodiek gedrag (zoals een weekend travestiet) of in een reactieve leefstijl (bijvoorbeeld de eco-yup die koeien knuffelt, varkens masseert en kippen adopteert). Soms hebben identiteitsrituelen een activistisch karakter, zoals bij het trans-activisme met zijn bekeringsdrang.
Een recent voorbeeld van een identiteitsritueel is de zogenaamde Gender Reveal Cake. Bij deze ceremonie onthult een jong stel op feestelijke wijze het geslacht van hun baby. Als het stuk cake van binnen roze is, betekent dit dat het geslacht op de echo als meisje werd voorspeld. Deze onthulling roept echter vaak meer vragen op dan dat het simpelweg het geslacht van de baby bevestigt. Zelfidentificatie kan later immers leiden tot een genderdiverse ontwikkeling.
Hoe ontstaan identiteitsrituelen?
De constructie van deel-identiteiten door middel van zelfidentificatie wordt vaak aangewakkerd door onzekerheid. Lijden aan onzeker gedrag en de angst om geen betekenisvolle identiteit te hebben, kunnen jongvolwassenen ertoe aanzetten om zich vast te houden aan particuliere deel-identiteiten. Verschillen in kleur, etnische afkomst, gender of religie worden op basis van het narcisme van het kleine verschil uitvergroot.
Assimilatie, oftewel het opgaan in een smeltkroes en het opgeven van deel-identiteiten, leidt soms tot een ‘fluïde’ en grijze identiteit. Deze assimilatie-druk kan onverwacht extra identiteitsrituelen opwekken. Nieuwkomers kunnen juist de neiging hebben om zich te onderscheiden en hun eigen kleurrijke levensverhaal te benadrukken (zoals het dragen van een hoofddoek). Dit uitvergrote verschil in identiteitsgedrag kan zelfs leiden tot micro-agressie en cultuurstrijd.
