Een identiteitsritueel is ritualisering van bepaald gedrag met het doel de eigen identiteit te versterken. Bijvoorbeeld de vuistgroet onder jongeren. Een identiteitsritueel is terugkerend activisme om eigenheid te accentueren. Bijvoorbeeld sommige vegetariërs die op hun eigen karakteristieke manier steeds weer de nadruk op het verschil met vleesetende leggen.
De behoefte aan differentiatie en zelfexpressie leidt tot uitvergroting van deel-identiteiten. Er kan zelfs identiteitszucht als gevolg van distinctiedrift ontstaan. Het identiteitsritueel uit zich vaak in periodiek gedrag (weekend travestiet) of in een reactieve leefstijl (eco-yup die koeien knuffelt, varkens masseert en kippen adopteert). Soms is het identiteitsritueel activistisch zoals het trans-activisme met bekeringsdrang.
Een identiteitsritueel van recente datum is het aansnijden van de zogenoemde Gender Reveal Cake. Het jonge stel onthult op ceremoniële wijze wat over zes maanden het geslacht van hun baby zal zijn. Blijkt het stukje cake van binnen roze van kleur dan ontbrak de penis op de echo. Deze ouderlijke onthulling roept meer vragen op dan het antwoord op die ene vraag of het straks een meisje of een jongen zal worden. Later kan zelfidentificatie immers tot een genderdiverse ontwikkeling leiden.
Hoe ontstaan identiteitsrituelen?
De constructie van deel-identiteiten op basis van zelfidentificatie wordt door zijnsonzekerheid gestimuleerd. Onzeker gedrag en angst niemand of niet-iemand te zijn, doet een jongvolwassenen vasthouden aan een particuliere deel-identiteit. Verschillen in kleur, etnische afkomst, gender of godsdienst worden op basis van het narcisme van het kleine verschil uitvergroot.
Assimilatie betekent in een smeltkroes belanden en deel-identiteiten opgeven. Een fluïde, ‘grijze’ tint aannemen. Soms pakt assimilatie-druk onverwacht uit. Hoge integratie-druk leidt dan tot extra identiteitsrituelen. Nieuwkomers willen zich soms juist wél onderscheiden. Hun eigen kleurrijke levensverhaal accentueren (hoofddoek). Een geritualiseerd uitvergroot verschil in identiteitsgedrag kan zelfs tot micro-agressie en cultuurstrijd leiden. De betekenis van identiteitsrituelen en van deel-identiteiten onder jongeren is daarmee aangegeven.
