Dekoloniseren is het proces van bevrijding van koloniale macht. Dekoloniseren is territoriale, politieke en culturele verzelfstandiging van mensen van niet-Westerse origine.
Drie vormen van dekoloniseren bestaan. In de eerste plaats dekolonisatie in de betekenis van de definitieve bevrijding van koloniale overheersing (Zuid-Afrika, Palestina, India, Algiers, Mexico, Haïti, Nederlands-Indië, Suriname etc.). Een tweede vorm van dekolonisering is politieke erkenning van identiteit en cultuur van inheems zijn zoals Aboriginals in Australië, Indianen in Suriname of Oeigoeren in China. Lokale overheden komen dan in beeld. De derde vorm vindt plaats op microniveau. Daarbij staat dekolonisering van ieders gedachtegoed centraal. Tussen dekolonisatie op mondiaal niveau, lokaal niveau en microniveau bestaan overlappingen.
Dekoloniseren op individueel niveau is een proces van mentale verandering van lange adem. Tussen de oren dekoloniseren betekent bij eurocentrisme stilstaan. Bijvoorbeeld realiseren wat wit privilege in de praktijk betekent of wat racialisering in het dagelijkse leven doet. Hoe maatgevend wit is de eigen organisatie? Hoe is ooit de Canon van Nederland tot stand gekomen?
Mentale dekolonisatie krijgt een extra, bijna politiek-filosofische betekenis als wordt stilgestaan bij noties als onze Witte Verlichting (hoe ideologisch gekleurd is die Verlichting?), Moderniteit (het unieke model van vooruitgang?), Universele Rechten (hoe zo universeel, waarom niet pluriverseel?) en onze blinde vlek voor de omgang met dieren (kolonisatie en dekoloniseren van dieren?). Hoe te duiden als ‘blanke’ mensen blijven spreken over de Derde Wereld, ‘primitieve’ kunst of de ‘ontdekking’ van Amerika door Columbus.
Dekoloniseren op relationeel niveau beoogt stapsgewijze mentaliteitsveranderingen en is in zekere zin een helende ervaring. Het is een generaties overstijgend proces omdat koloniale en neokoloniale denkaders over en weer steeds opnieuw aan de orde kunnen komen.
