Compareren is elkaars gedachtegang vergelijken, proberen te volgen en te begrijpen. De gespreksdeelnemers behoren vaak tot een groep of gemeenschap.
Compareren staat haaks op discussiëren over wie gelijk heeft, anderen willen overtuigen of het twistgesprek wie schuldig is. Gevatte interrupties, snedige opmerkingen, een vlieg afvangen en door elkaar praten, zijn tijdens een comparitie uit den boze. Voor compareren is de lijfelijke aanwezigheid van belang. Kleine non-verbale lichamelijke gebaren geven uitdrukking aan gedachten (= metaforische gebaren) die online en op sociale media verloren gaan.
Bijna altijd vindt ritualisering plaats. Het onderwerp waarover van gedachten wordt gewisseld is afgebakend, de dialoog verloopt geordend, iemand bespreekt een tekst of houdt een verhaal, een gezaghebbend persoon verleent het woord, men laat elkaar uitspreken, onduidelijkheden komen boven tafel, hoor en wederhoor, introspecties en reflecties vinden plaats en soms is het gezelschap op zoek naar een overlappende consensus of ‘common ground’. Ter afronding van de comparitie komt men zo nodig tot een slotsom.
Comparities komen in uiteenlopende domeinen en culturen voor. In het Nederlands recht is het doel een beminnelijke schikking. Vrijmetselaren compareren naar aanleiding van een ‘bouwstuk’ of voordracht. Op universiteiten vinden promotieplechtigheden plaats waarbij de gedachtewisseling over het proefschrift gaat. In onderwijskringen kunnen docenten met hun leerlingen op gestructureerde wijze dieper op een maatschappelijk of religieus onderwerp ingaan. Vergelijkbare praktijken heten in Japan ‘kōenkai’ en in India ‘satsang’ en ‘sabhā’. Op vele continenten bestaan comparatieve studiebijeenkomsten op basis van orale en schriftelijke tradities.
Compareren krijgt betekenis omdat door uitdiepende vergelijkingen een deelnemer tot een verandering van zienswijze kan komen. Daarmee ontstaat soms een bevinding waar allen mee kunnen leven.
