Johannes de Voorloper is in de westerse iconografie bekend als Johannes de Doper. In de orthodoxe kerk wordt echter de nadruk gelegd op de wegbereidende taak die Johannes heeft voor Christus. Hij is als bode vooruitgezonden volgens de profetie van Malacius 3: 1; Johannes zegt dat hij die na hem komt de Messias is. Na de Moeder Gods is hij de belangrijkste christelijke heilige. In de Russisch orthodoxe kerk zijn niet minder dan zes feestdagen aan hem gewijd: hoofdfeest op 7 januari, conceptie op 23 september, geboorte op 24 juni, onthoofding op 29 augustus, eerste en tweede vinding van zijn hoofd op 24 februari en de derde vinding op 25 mei. Bovendien is iedere dinsdag aan hem gewijd.
Johannes is als voorloper en boodschapper aan de engelen gelijk; op iconen wordt hij daarom soms als engel, voorzien van vleugels afgebeeld. Als kluizenaar draagt Johannes een kameelharen onderkleed. Karakteristiek is zijn verwilderde haardos en zijn baard die uit enkele plukken bestaat. Johannes de Voorloper was een rolmodel voor ascetische heiligen. In de twaalfde eeuw beschrijft een Griekse monnik genaamd Philagathos hem als volgt:
‘Hij was ruig en wild van uiterlijk, opgegroeid als hij was in de woestijn. Zijn hoofd was smerig en ongewassen en bedekt met lange lokken. Hij was bedolven onder de massa van zijn eigen haar. Zijn baard was vol en zijn lichaam was skeletachtig vanwege zijn sobere levenswijze.’
Deze beschrijving van Philagathos wordt op sommige iconen van Johannes de Voorloper nauwgezet gevolgd. Het is een uitermate realistische manier van uitbeelden van het menselijke lichaam, met veel aandacht voor de dunne twijgachtige armen en benen en het onverzorgde haar. Johannes houdt meestal een tekstrol in de hand. De tekst daarop kan verschillen, bijvoorbeeld: ‘O Woord van God; Ziet, hij heeft mijn hoofd afgeslagen, O Redder’. Meestal is er een schaal afgebeeld met daarop zijn afgehouwen hoofd. De tekst kan ook luiden: ‘Bekeert u, doet boete, want het rijk der hemelen is nabij’ (Mattheus 3:2). De verhalen over Johannes zijn nauw verweven met de eerste verhalen over Jezus. Johannes is een neef van Jezus en zes maanden eerder geboren. Alle vier de evangeliën schrijven over hem.
