Kwetsen. De uitspraak ‘het is kwetsend.’
In de media duiken steeds weer polemieken op over ‘kwetsen’. Was de uitspraak ‘geiteneukers’ door Theo van Gogh, kwetsend? Was Ayaan Hirsi Ali kwetsend door de film Submission te maken? Waren de Deense cartoons over de profeet Mohamed kwetsend? Op het moment dat u dit leest, zijn er ongetwijfeld nieuwe voorbeelden.
De uitspraak ‘het is kwetsend’ kan twee betekenissen hebben:
- De persoon heeft de bedoeling gehad om te kwetsen. Dat is de bedoeling-definitie.
- Wat de persoon deed heeft een kwetsend effect. Dat is de effect-definitie.
Die twee betekenissen worden vaak door elkaar gehaald. Ook als iemand niet wil kwetsen, ook dan kan een ander zich door hem gekwetst voelen (‘gekwetst zijn’).
Gekwetst worden is onvermijdelijk.
Het is belangrijk om zich te realiseren dat het in een pluriforme samenleving onmogelijk is om niét te kwetsen. Stel dat iemand beweert dat God niet bestaat, dan is dat kwetsend voor sommige gelovigen. Maar dit niet mogen zeggen of de bewering dat God wél bestaat, is kwetsend voor anderen. Ook Galilei heeft met zijn bewering dat de aarde rond was velen gekwetsts en dat was onvermijdelijk. Als hij had gezwegen waren hijzelf en andere wetenschappers gekwetst. Het Europese Hof zegt het zo: The right to freedom of expression is also applicable to information and ideas that offend shock or disturb the State or any other sector of the population. Such are the demands of pluralism and tolerance without which there is no democratic society (citaat in Ellian).
In het bovenstaande blijkt al dat er gradaties zijn in het begrip ‘kwetsen’. Die gaan van je licht storen, via je flink ergeren tot je ernstig gekwetst voelen. Hoe meer iets geraakt wordt dat de identiteit betreft (familie, godsdienst, etnische groep) des te sterker het gevoel van kwetsing.
In een pluriforme samenleving moet iedereen dus weten dat het authentieke gevoel dat je gekwetst bent (je je gekwetst voelt) op zich géén reden is om de veroorzaker daarvan iets kwalijk te nemen! Kwetsing hoort per definitie bij een pluriforme samenleving.
Dit geeft overigens geen vrijbrief om opzettelijk te kwetsen. Ook al is kwetsen onvermijdelijk, ook dan is het fatsoenlijk om zorgvuldig met elkaars gevoelens om te gaan. Daar zijn twee goede redenen voor. Het is een soort mensenrecht om te leven met zo min mogelijk kwetsing. Wie een ander iets wil leren, moet bovendien beseffen dat kwetsing vaak een averechts effect heeft. De gekwetste persoon sluit zich meestal af van de omgeving en verandert juist niet.
Kwetsing bevorderende houdingen.
In een pluriforme samenleving zijn er altijd twee opvattingen / houdingen die tot ‘kwetsen’ leiden:
Voor sommige mensen betekent vrijheid en eerlijkheid dat ze álles, zonder remmingen moeten kunnen zeggen: waarom zou ik me moeten inhouden? Grote ego’s laten zich niet inperken door mogelijke gekwetstheid van een ander.
Anderen voelen zich bij bepaalde thema’s zeer snel gekwetst. Daardoor is iedere kritiek, zelfs een voorzichtige bespreking van een thema (familie, godsdienst, etnische thema’s) onmogelijk. Beide houdingen maken samenleven in een pluriforme maatschappij moeilijk.
