Geschiedenis Lexicon

H.W.J. Volmuller (1981)

Gepubliceerd op 03-08-2020

Nieuw-Guinea

betekenis & definitie

(Indonesisch: Irian), eiland op het continentale plat van Australië ten noorden van dit werelddeel. Waarschijnlijk reeds begin 16e eeuw opgemerkt door de Portugezen: 1545 voor Spanje in bezit genomen door de Retes. die het naar het Afrikaanse Guinea de naam Nueva Guinea gaf.

Nederlanders die het het eerst zagen, waren de opvarenden van 'Het Duyfke’, dat 1606 langs de zuidkust voer: 1616 brachten Schouten en Lemaire de noordkust in kaart (Schouten Eiland): 1678 kwamen de eerste handelscontacten met de voc tot stand: 1793 stichtten de Engelsen er een fort. dat zij echter 1795 weer verlieten. De Nederlanders stichtten een fort aan de Tritonbaai en namen het westen tot de 141e OL-graad in bezit. Ziekten maakten dat het fort 1836 moest worden opgeheven: 1884 vestigden Duitsers zich aan de noordkust van oostelijk Nieuw-Guinea en stichtten Kaiser-Wilhelmshafen (nu Madang). Tezelfder tijd stichtten de Engelsen aan de zuidkust Port Moresby, waarmee Nieuw-Guinea opgedeeld was. 1898 definitieve Ned. vestiging in Fak-Fak en Manokwari, terwijl Merauke 1902 na zware strijd werd bezet. Het Engelse gedeelte, Papoea, kwam 1906 onder Australisch beheer. Na de Eerste Wereldoorlog werd het Duitse gebied als mandaat aan Australië overgedragen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het gedeeltelijk bezet door Japan. Na de Tweede Wereldoorlog werd het door de vn opnieuw als trustgebied aan Australië toegewezen en werd het met Papoea onder één bestuur geplaatst. Ned. Nieuw-Guinea (waar het Ned. concentratiekamp Boven-Digoel, na 1926 ingericht voor inheemsen, berucht werd) werd door Nederland 1949 buiten de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië gehouden. Indonesië bleef echter aanspraak maken op het gebied; eind jaren vijftig begon Sukarno zijn 'confrontatiepolitiek* die gepaard ging met militaire infiltraties in Nieuw-Guinea. Na een scherpe politieke crisis droeg Nederland okt. 1962 het beheer over aan de vn, die het 1963 aan Indonesië overdroeg.

Het werd een Indonesische provincie onder de naam Irian Java. Sindsdien is er sprake van Papoea-verzet tegen het Indonesisch bewind. Het Australisch Papoea en het trustgebied Nieuw-Guinea kregen 1973 intern zelfbestuur; 1975 werd het een onafhankelijke republiek onder de naam Papoea Nieuw-Guinea.Litt. Paul van ‘t Veer e.a.. Nieuw-Guinea. tegen wil en dank (1960); C.S.I.J.Lagerberg. Jaren van reconstructie; Nieuw Guinea 1949—61 (1962); R.C.Bone. The international status of West New Guinea until 1884 (in: Jb. Southeast Asian Hist. 1964); A.Lijphart, The trauma of decolonization: the Dutch and West New Guinea (1966); I.F.M.Salim, Vijftien jaar Boven-Digoel (1973); W.Henderson.

West New Guinea. The dispute and its setllement (1973).