Ned. politicus, *31.12.1846 Amsterdam, ✝ 19.11.1919 ’s-Gravenhage. Luthers predikant, werd socialist en trad 1879 uit de kerk; richtte 1879 Recht voor Allen op, het eerste socialistische orgaan in Nederland, dat het orgaan werd van de Socialistische Bond; richtte 1882 een Bond voor Algemeen Kiesrecht op; 1882—87 secretaris van de 1881 opgerichte Sociaal-Democratische Bond (sdb); werd 1886 veroordeeld voor een artikel De koning komt in Recht voor Allen, hoewel dit door een ander geschreven was; werd 31.8.1887 vrijgelaten; 1888—91 lid van de Tweede Kamer voor Schoterland (de eerste socialist in het Ned. parlement); in 1891 niet herkozen, verwierp hij daarna parlementaire actie; ijverde voor algemene werkstaking; 1893 medeoprichter van het → Nationaal Arbeidssecretariaat (nas).
Toen het congres van de Socialistische Bond te Utrecht besloot niet aan de verkiezingen deel te nemen en geen parlementaire actie te voeren, scheidden de sociaal-democraten zich af en stichtten 1894 de → Sociaal Democratische Arbeiders Partij (sdap). De sdb, herdoopt in Socialistenbond, verliep en smolt 1900 samen met de sdap. Intussen had Domela Nieuwenhuis zich 1897 van de Socialistenbond afgescheiden; hij verkoos een anarchistisch standpunt en gaf de Vrije Socialist uit. Zijn begrafenis werd een ongekende demonstratie van aanhankelijkheid van tienduizenden naar Amsterdam gestroomde arbeiders. Van zijn geschriften moet Een Vergeten Hoofdstuk genoemd worden (1898) over de ellendige toestanden der arbeiders naar aanleiding van de enquête van 1886, die in het Gedenkboek ter gelegenheid van de inhuldiging van koningin Wilhelmina ’vergeten' was. Werken o.a.: Hoe ons Land geregeerd wordt (1885); Het Boek der Koningen (2 dln. 1890—93); Geschiedenis van het socialisme (3 dln. 1902); Van christen tot anarchist (2 dln. 1911; ged. herdr. 1971).Litt. R.de Jong. Inventaris van het F.Domela Nieuwenhuis-archief (1956): A.de Jong. Domela Nieuwenhuis (2e dr. 1972); P.de Rooy, Domela Nieuwenhuis en het palingoproer (1971); J.Romein. F.Domela Nieuwenhuis. de Apostel der Arbeiders (in: Erflaters van onze beschaving. 13e dr. 1979).
