in de wandeling Nimwegen genaamd, fransch Nimêgue, lat Noviomagusof Neomagum, stad in Gelderland, op den linkeroever van de Waal, 1 nur gaans bewesten de pruisische grenzen en circa vierdhalf uur g. zuidwestelijk van Arnhem ; 24,000 inw.; zeer oude stad, was na Aken de geliefkoosde verblijfplaats van Karel den Groote, die er een prachtig paleis liet bouwen (het Valkhof, welke naam nog tegenwoordig gedragen wordt door de plaats, waar het gestaan heeft). Van de vele aanzienlijke en beroemde personen, te N. geboren, noemen wij slechts: keizer Hendrik IV (geb. 1050); Jan Willem Janssens (1811 gouverneur-genl. van Neerl.-Indië); Isaac Sweers (als vice-admiraal gesneuveld 23 Ang. 1673); de ongelukkige Th.
Armstrong; en de beroemde Claudius Civilis. In 880 kwamen de Noormannen zich te N. nestelen, waar zij door koning Lodewijk den Vrome werden belegerd; bij capitulatie verbonden zij zich N. te verlaten, zoodra Lodewijk’s troepen zich verwijderd zouden hebben, en eer zij heengingen staken zij het door Karel den Groote gestichte paleis in brand, zoodat dit eene prooi der vlammen werd. Opnieuw werd N. door de Noormannen overvallen in 890 en 925. In 1473 werd N., na een beleg van vier maanden, ingenomen door Karel den Stoute, hertog van Burgundië; doch eenige jaren later het burgundische jnk afgeschud hebbende, werd het 1491 opnieuw veroverd door Maximiliaan van Oostenrijk. Door Karel van Egmond werd N. 1530 zeer gekweld; hij versterkte het Valkhof met nieuwe torens en muren; doch 1537 werd dit alles door de burgerij vernield. Nadat N. in 1578 toegetreden was tot het verbond van Utrecht, deden de Spanjaarden 10 Nov. 1584 eenen stouten aanslag op de stad; doch het gelukte hun niet die te bemachtigen. Evenzoo mislukte 1586 de aanslag van Maarten Schenk, die er echter in den nacht van 10 Aug. 1589 in slaagde N. te overrompelen, ofschoon zijn krijgsvolk nog dien eigen nacht weder uit N. verdreven werd. In 1591 (21 Oct.) werd N. ingenomen door prins Maurits; 9 Juli 1672 moest N. zich na eene aanvankelijk kloeke verdediging overgeven aan Turenne, en werd eerst 30 April 1674 door de Franschen ontruimd ; 10 Aug. 1678 werd de bloedige oorlog met Frankrijk beëindigd door den Vrede van Nijmegen. Den aanslag der Franschen, om N. bij verrassing in te nemen 1702, zagen zij afstuiten op eene duchtige verdediging. In 1794 aangetast door de Franschen (onder Pichegru), werd 3 Nov. de kerk en een aantal huizen in brand geschoten, waarop 4 Nov. de geallieerden N. ontruimden: de Engelschen en Hanoveranen kwamen behouden over de schipbrug, die toen in ’t midden door de Franschen aan stukken geschoten werd, zoodat de Staatsche troepen de vesting moesten overgeven. Na 1810 bij Frankrijk ingelijfd te zijn, met al het land bezuiden de Waal, werd N. 29 Oct. 1811 vereerd met een bezoek van keizer Napoleon 1 en zijne gemalin Marie Louise; 5 Jan. 1814 werd “Oranje boven” te N. Van overstroomingen had N. dikwijls zwaar te lijden, o. a. 29 Febr. 1784,21 Febr. 1799,9 Nov. 1800,12Jan. tot 3Febr. 1809, Jan.1820.
