naam van twee pruisische steden en een district.
1) A., of Acken, in het regerings-district Maagdenburg, kreis Kalbe, aan den linkeroever der Elbe, aan drie kanten begrensd door Anhalt, met 5000 inw., hout- en graanhandel, brouwerijén, laken-, leder- en tabakbereiding, en hier en in de naburige plaatsjesvele beetwortelsuiker-fabrieken, waarin meer dan 2000 menschen hun middel van bestaan vinden.
2) A. (hoogduitsch: Aachen; fransch: Aix-la-Chapelle; lat. Aquae Cranum of Aquae Grani, ook Civitas Aquensis), de geboorteplaats van Karel den Groote, eene belangrijke stad in de Rijnprovincie, en hoofdplaats van het regerings-district van den zelfden naam (welk district 76 vierk. mijlen beslaat , en einde 1858 eene bevolking had van 446,663 zielen,in 15 steden en 795 dorpen).De stad A. telde einde 1858 eene bevolking van 56,260 zielen; zij ligt aan de rivier Worm en aan den Rijn-belgischen spoorweg, en is hoofdstapelplaats tusschen Duitschland eenerzijds en Belgie, Frankrijk en Engeland andererzijds. Gelegen aan den voet der Ardennen in een vruchtbaar dal, omringd van heuvelen, waarvan wij den Lousberg moeten vermelden, die door alle vreemdelingen bezocht wordt, en de heerlijkste gezigten levert over het dal en de stad. A. is een gouvernements- en bisschops-zetel, heeft een hof van appel, eene kamer van koophandel, enz. Van de 26 kerken in A. verdient allereerst melding de Domkerk of Munster, een der schoonste gedenkstukken van oud-christelijke bouwkunst, onder Karel den Groote 802 door abt Ansigis van St. Vandrilla gesticht en 804 door paus Leo III plegtig ingewijd. Behalve vele reliquiën, die nog heden ten dage alle 7 jaren van den omgang van den klokketoren aan het volk worden vertoond, is in deze kerk de marmeren keizers-stoel, op welken Otto III (anno 1000) het lijk van Karel den Groote zittende vond; het graf van Karel den Gr.; enz. — Verder verdient melding: het prachtige raadhuis, dat de overblijfselen van het keizerlijk paleis in zich sluit, met de nieuw herstelde Groote of Krooningzaal. Want, lang de
hoofdstad van het Duitsche Rijk, was A. van 803 tot 1358 de stad waar de vorsten gekroond plagten te worden. Niet minder dan 37 keizers en 11 keizerinnen ziju hier gekroond; 17 rijksdagen werden hier gehouden, zoomede verscheidene conciliën. Volgens de overlevering is A. gesticht door den Romein Granus omstreeks 124 jaren na Chr. geboorte; maar waarschijnlijker is het, dat de eigentlijke stichting der stad eerst omstreeks 773 is te stellen, onder Karel den Groote, die er de springbron ontdekte, en bij dezelve eene kapel liet bouwen (vandaar de fransche naam Aix-la-Chapelle - Aix, lat. Aquat, wateren der bron); vóór deze springbron werd in 1620 een standbeeld van Karel den Groote opgerigt 6 voel hoog en bestaande uit erts. De minerale bronnen van A. behoren tot de alkalisch-muriatische zwavelbronnen (35 tot 36 gr. R.); er zijn er zoo acht, 6 warme en 2 koude. Onder de zwavelbaden van Duitschland zijn ze de voornaamste. Dan volgt de ijzerbron met eene elegante bad-inrigting en koerzaal, die jaar aan jaar zeer druk bezocht worden. A. is eene bloeijende stad, vooral ook vermaard door hare reeds in de 12e eeuw beroemde lakenfabrieken, en heeft een levendig handelsverkeer. Eene vrije rijksstad bleef A. tot 1792, toen Dumouriez er zich meester van maakte; vervolgens door de Pruisen heroverd en door de Franschen nogmaals genomen, bleef A. krachtens den Luneburger vrede van 1794 aan Frankrijk behooren, en was onder het fransche keizerrijk de hoofdplaats van het departement der Roer of Ruhr, totdat de stad in 1814doorde Russen bezet en in 1815 weder bij Pruisen ingelijfd werd.
Te Aken werden 2 beroemde tractaten gesloten :
1) het vrede’s traktaat den 2 Mei 1668, waarbij ten gevolge van het drievoudig verbond (Triple Alliantie; tusschen Engeland, Holland en Zweden, een einde werd gemaakt aan den oorlog tusschen Spanje en Frankrijk. Spanje kreeg daarbij de Franche-Comté terug, en aan Frankrijk word het bezit van Vlaanderen verzekerd;
2) Den 18 Oct. 1748 de zoogenaamde Vrede van A., die een einde maakte aan een der bloedigste oorlogen, welke in de achttiende eeuw Europa beroerd hebben, namelijk over de oostenrijksche erfopvolging. In het algemeen werd daarbij het status quo van voor het begin des oorlogs hersteld; Oostenrijk stond slechts eenige milanesche plaatsen aan Sardinië af, en aan den infant Filips: Parma, Piacenza en Guastalla. Aan Pruisen werd het bezit van Sileziê en van het graafschap Glatz gewaarborgd.
Ook het Akensche Congres, van 30 Sept. tot 21 Nov. 1818 hier gehouden, is historisch merkwaardig. De keizers van Oostenrijk en Rusland en de koning van Pruisen namen daaraan deel met hunne voornaamste staatslieden , zoomede Wellington en Castlereagh namens Engeland, en de hertog van Richelieu namens Frankrijk. Het betrof in de allereerste plaats de ontruiming van Frankrijk's grondgebied. Doch den 15 November werd er ook een protocol onderteekend, hetwelk de grondslagen uitdrukte van het Heilig Verbond.
