in Rusland Kasaks, een slawische volksstam, afstammelingen van de oude nowgorodische en kiewsche Russen, die in de middeleeuwen nu eens het heersrhende volk waren, dan weder aan vreémde overweldigers, zooals de Polen en de Tartaren, steeds strijdvaardig en in den oorlog gehard het hoofd boden. Zij splitsen zich in twee hoofdslammen.
Tot den eersten, d. i. den malo-russischen of klein-rnssischen stam behoorden AeSaporogischeK. woonachtig in den omtrek der watervallen (porogi) van den Dnieper: dit zijn de roofzuchtigste en de onhandelbaarste van allen; den tweeden hoofdstam vormen de Donsche K. (zie DONSCHE). Tot Nov. 1860 vormden de K. van Koeban het land der Tsjernamorische K„ een afzonderlijk russ. gouvernement van circa 575 vierk. mijlen met 203,000 bewoners, en Jekalerinodar tot hoofdstad. De K. zijn kloeke ruiters en vormen eene lichte kavallerie, die eene geduchte strijdmacht der Russen is tegen iederen vijand. Er zijn ettelijke geregelde regementen K., doch het grootste gedeelte vormen de ongeregelde troepen. Tegenwoordig bestaat de Kozakken-armee uit de volgende bestanddeelen;1) de K. van den Don,
2) Koeban,
3) Terek,
4) Astracan,
5) Orenburg,
6) Oeral,
7) van Mestsjerak,
8) van Azof
9) van Nieuw-Rusland,
10) die der transbaikalsche armee,
en
11) de K. van den Amocr (Amiir).
Elk dier elf korpsen staat onder liet opperbevel van eenen helman. Overigens hebben de K. nog hunne eigene wetten en instellingen; meerendeels behooren ze tot de orthodox-grieksche Kerk.
De K. treden ’t eerst in de geschiedenis op omstreeks de helft der 15e eeuw. Sedert 1516 vormden de K.derUkraine (een der drie groepen van de Sapogorische K.) in verschillende korpsen eene soort van militair cordon voor Europa tegen de Tartaren en de Turken: ze stelden zich aanvankelijk in dienst van de Polen, door wie hun het recht werd toegeslaan hun eigen bewind te hebben. Het duurde echter niet lang of de K. der Ukraine werden ontevreden over de pootsche overheersching, en kwamen in opstand, onder hun hetman Powluk in 1638, vervolgens onder Sjmielnicki 1647. Bij Berestek overwonnen, werden zij met verregaande hardheid door de Polen behandeld, weshalve een groot aantal K. óverging tot de Russen (1654—1657). Door de verbrokkelingen van Polen kwam de gansche Rozakken-bevolking van het westen onder het gezag van Rusland. Zij droegen echter een geruimen tijd, slechts met weerzin, het juk van hunne nieuwe meesters, en kwamen meer dan eens in opstand, zoo o. a. onder Peter den Groote, toen de vermaarde Mazeppa, destijds hetman der Ukraine, een verbond sloot met Karel XII. In 1828 en 1829 deden de K. der Zwarte Zee eene poging om zich onafhankelijk te verklaren, maar keizer Nikolaas bracht hen tot onderwerping. De Donsche K. onderwierpen zich van lieverlede aan het gezag van Rusland, na het teniet gaan van de koningrijken Astracan en Kazan.
