een der staten van het Heilige Roomsche Rijk (d. i. het Duitsche keizerrijk), was een der drie geestelijke keurvorstendommen, sedert aan aartsbisschop Herbert (999— 1021) door den keizer den titel van keurvorst was verleend. Als eene zonderlinge regeling, behoorde de stad Keulen- (die eene vrijë rijksstad was) niet tot het keurvorstendom K., dat samengesteld was uit tamelijk verspreid liggende deelen, die zich in 4 groepen laten rangschikken, nl.
1) het Opperkeurvorstendom aan den Rijn, tusschen de hertogdommen Julich en Berg;
2) het Neder-keurvorstendom, tusschen Julich en Trier;
3) het graafschap Recklingshausen; en
4) het hertogdom Westfalen: te zamen een grondgebied van 120 vierk. mijlen.
De voornaamste steden waren:
1) Bonn (sedert de tweede helft der 13e eeuw hoofdstad en residentie van den keurvorst), Kónigswinter, Andernach, Zulpich, Brühl en Deutz;
2) Nuys, Zons, Rheinsberg;
3) Recklingshausen;
4) Gesecke, Arensberg, Werl.
In de 16e eeuw omhelsde de keurvorst-aartsbisschop van K. (Gebhard Truchess von Waldburg) de Hervorming, en trad in den echt met Agnes van Mansfeld, zonder zijne aartsbisschoppelijke waardigheid neder te leggen; hij werd door de Beieren weggejaagd. Lodewijk XIV maakte zich voor een oogenblik van het keurvorstendom K. meester, dat destijds geregeerd werd door aartsbisschop Jozef Clemens, hertog van Beieren. De laatste keurvorst, Maximiliaan Franciscus Xaverius (gest. 1801), was insgelijks hertog van Beieren en broeder van Marie Antoinette. Bij den vrede van Luneville (1801) werd het aartsbisdom K. geseculariseerd, en op het Congres te Weenen aan Pruisen afgestaan. De eerste aartsbisschop van het nieuw-georganiseerde aartssticht was sedert 1824 graaf Spiegel tot Desenberg en Canslein, die 1835 werd opgevolgd doorClemens August, vrijheer tot Droste-Vischering (zie DROSTE), na wiens dood (1845) bisscbopGeissel tot den aartsbisschoppelijken zetel verheven werd.
