duitsch Köln, of Cöln, fransch Cologne, bet Colonia Agrippina der ouden, hoofdplaats der pruis. Rijnprovincie, op den linkeroever van den Rijn, over welken hier, behalve de oude schipbrug, sedert 1859 eene vaste brug (tevens spoorweg-brug), een wonder van bouwkunst.
Behalve omstr. 112,000 inw. heeft K., als vesting van den eersten rang een garnizoen van ongeveer 5000 man, terwijl het aan de overzijde van den Rijn gelegene Deutz als bruggenhoofd der vesting K. dient. De straten in K. zijn nauw en somber, en in weerwil (of misschien wel juist uithoofde) van de groote bedrijvigheid, die er heerscht, is de eerste indruk, dien K. op den vreemdeling maakt, niet zeer aangenaam. Intusschen heeft K. zeer veel merkwaardigs, o. a. de zoo beroemde Keulsche Dom, een der verhevensle gewrochten van de gothische bouwkunst, in 1248 onder aartsbisschop Koenraad van Hochstaden aangevangen door den bouwmeester Heinrich Sunere; 1322 werd het koor ingewijd; 1437 was het voorportaal van den zuidelijken toren voltooid, en die toren zelf 170 vt. hoog opgetrokken; in het laatst der 15e eeuw en tot 1509 kwamen de kostbare geschilderde glazen in de ramen, en van laatstgenoemd jaar af bleef de bouw geslaakt, totdat men 1814 maatregelen begon te nemen, om dit trotsche monument van vroegere eeuwen in wezen te houden; krachtdadiger sloeg men de handen aan het werk, toen 1824 het aartsbisdom Keulen hersteld was; toen begon men al het bouwvallige weder in goeden staat te brengen, en ging daarmede voort, totdat 4 Sept. 1842 de eerste steen werd gelegd om het in 1509 gestaakte werk verder te voltooien; toen de bouwmeester Zwirner stierf (22 Sept. 1861) was de Dom zelf nagenoeg voltooid, zoodat enkel nog de beide torens onafgewerkt waren, die, wanneer ze voltooid zijn. 476 vt. hoogte zullen bereiken. De gansche lengte van den Keulschen Dom bedraagt 466 vt., de breedte 274 vt., de hoogte van het middelschip 150 vt., de hoogte van de loren-facade 195 vt. Sedert 1842 hebben zich verscheidene vereenigingen gevormd, om door geldelijke bijdragen en inzamelingen de voltooiing van den Dom te bevorderen, tot welk einde sedert 1842'ook de koning van Pruisen eene toelage geeft van jaarlijks 50,000 thaler (90,000 gulden). Van de 27 roomsch-katholieke en 2 evangelische kerken teK. vermelden wij alleen de Ursula-kerk, waar de gebeenten der Elf duizend Maagden bewaard worden als heilige reliquien, Ook het wereldvermaarde keulsche reukwater (Eau de Cologne) zullen wij nog vermelden als een der voornaamste fabrikaten van K., dat als fabriekstad eene voorname plaats bekleedt en als hoofdstapelplaats voor den Rijnhandel eene vrijhaven is. In het jaar 37 v. Chr. werd K. gesticht door de Ubiers; later vergroot door keizer Claudius op aanzoek van zijne gemalin Agrippina, die daar geboren was, ontving het haar ter eere den naam van Colonia Agrippina, werd vervolgens de hoofdstad van Germania 2a, en behoorde sedert 475 tot het Frankische rijk, nadat het reeds in 314 tot een bisdom verheven was, dat in de 8e eeuw in een aartsbisdom herschapen werd. Door keizer Otto I werd K. met vele privilegiën begiftigd, was vervolgens een der voornaamste Hanze-steden, en sedert 1212 vrije rijksstad. In 1795 door de Franscheu ingenomen, werd K. van 1801 tot 1814 de hoofdplaats van het departement der Roer. Sedert 1814 behoort K. aan Pruisen, en geeft zijnen naam aan het reg.-district K., dat ruim 72 vierk. mijlen groot is, en circa 570,000 zielen telt. In 1837 stond de stad K. op het punt het tooneel te worden van eenen onzaligen opstand, tengevolge van de onverdraagzame houding des aartsbisschops (zie 't art. DROSTE), doch door de krachtige maatregelen der regeering bleef de rust ongestoord. Onder de voorname personen, te K. geboren, merken wij op; keizerin Agrippa.den heiligen Bruno, Cornelius Agrippa, den dichter Vondel, den schilder Rubens, enz.
