(Olivier), protector der vereenigde republiek van Engeland, Schotland en Ierland, geb. 25 April 1599 te Hnntingdon, uit ouders, die tot een vrij aanzienlijk geslacht behoorden, omhelsde reeds vroeg de leerstellingen der Puriteinen met al hunnen geest van onverdraagzaamheid. Door de Hoogeschool van Cambridge werd C. afgevaardigd naar het Long Parliamenl (1640), en kenmerkte zich in die vergadering door zijne heftige uitvallen tegen het pausdom en het koningschap.
Toen de oorlog tusschen den koning en het parlement uitbrak, bragt hij op eigene kosten een regement op de been, en onderscheidde zich door bekwaamheid en dapperheid, maar evenzeer door wreedheid. Kort daarna benoemd tot luitenant-generaal der ruiterij, besliste hij de overwinning in de gevechten van Marston-Moor (1644) en van Naseby (1645), die den ondergang der koningsgezinde partij en de ongelukken van Karel I ten gevolge hadden. Na dit tijdstip was C. er op bedacht, om zich aan het hoofd te plaatsen van het bewind. Hij wist den geest van het leger voor zich te winnen; en daar er in het parlement vele leden gevonden werden, die zijne eerzucht schenen te voorzien, en die zich daartegen zochten te verzetten, zuiverde hij die vergadering, dat wil zeggen, de bij hem verdachte leden werden er gewapenderhand door hem uitgedreven. Door de overgeblevenen, van wier stem hij zeker was, deed hij den ongelukkigen Karel ter dood veroordeelen (1649) en de republiek uitroepen. Driejaren later werd hij benoemd tot hoofd van den Staat onder den naam van Protector. Sedert dat oogenblik regeerde C. als alleenheerscher over Engeland. Zijne regering kenmerkte zich door grooten voorspoed. Hij ontnam den Spanjaarden Jamaica, en bragt gevoelige slagen toe aan de hollandsche zeemagt; binnenslands deed hij de wetten eerbiedigen, bezette de regtbankeh 'met regtschapene en bekwame mannen, en deed den handel bloeijen. Bijna alle mogendheden erkenden zijn gezag, en zochten zijn bondgenootschap. Hij stierf 3 Sept. 1658. Zijnen voorspoed had hij te danken aan eene even doorslepene geveinsdheid als aan zijne bekwame staatkunde, zijnen moed en zijnen onvermoeiden werk-ijver.(Richard), zoon van den vorige, werd zijn opvolger in het protectoraat; maar zwak van karakter, hield hij zich onder onlusten slechts een korten tijd staande, en deed afstand van het bewind (1659) op de mare, dat Karel 11 in aantogt was. Tot aan zijnen dood (1712) leefde hij in strikte afzondering.
(Henry), tweede zoon van Olivier C„ geboren 20 Januarij 1628, werd 1655 bewindvoerder over Ierland, leefde later ambteloos op zijn landgoed, en stierf 23 Maart 1673.
De laatste afstammeling van den Protector stierf 1821 te Londen als advokaat.
