gebouwencomplex te Bergen op Zoom, voormalig woonpaleis van de heren van Bergen op Zoom, voornamelijk in de Brabantse laat-gotische stijl, gebouwd rond drie open plaatsen of basse-courts. „Naar buiten voornaam streng, naar binnen een imponerend geheel van binnenplaatsen, kelders, zalen en zaaltjes, traptorens. gangen, galerijen, zolder, doorkijkjes en tuinen" (Jan Sanders). Het Markiezenhof werd al in 1385 vermeld als „mijns heren hof’ en heeft nog enkele delen uit de 14de eeuw, restanten van een in 1397 door brand bijna geheel verwoest kasteel, dat Gerard van Wesenmale, heer van Herselt en Quabeke en sinds 1280 ook van Bergen, eind 13de. begin 14de eeuw liet bouwen.
Het geslacht Glymes, dat door huwelijk de heerlijkheid had verkregen en van 1419-1567 het bewind voerde in Bergen op Zoom had eerst een veel bescheidener behuizing. Maar in 1485 gaf de Bourgondisch denkende en levende Jan II van Glymes, bijgenaamd Jan metten Lippen, opdracht het hof als afspiegeling van zijn macht en grandeur te ontwerpen. Hij was ook een machtig man, in 1459 als gezant naar de paus i.v.m. een nieuwe kruistocht, eerste raadsheer van Philips de Schone, kanselier van de Orde van het Gulden Vlies, opperjagermeester van Brabant (1472). Bij het gereedkomen van de hof werd die macht ook nog bekroond door de verheffing van stad en land van Bergen op Zoom tot markgraafschap.Het was Anthonius Keldermans. stadsbouwmeester van Bergen op Zoom, Veere, Zierikzee, Mechelen en Diest. een van de bekendste bouwmeesters van zijn tijd, die de vorstelijke woning moest bouwen. Hij werd in 1511 opgevolgd door zijn zoon Rombout. Toen was de initiatiefnemer. Jan II, al lang gestorven (1494) en opgevolgd door zijn zoon. Jan III van Glymes. ook al een man van aanzien. eerste kanselier aan het BourgondischOostenrijkse hof. tweede peter van Karel V en vertegenwoordiger des konings op de vergadering van het Gulden Vlies. Doch eerst onder bew ind van zijn broer Antonius. die hem in 1514 als veertienjarige opvolgde, kwam de Markiezenhof gereed.
Tot 1566 woont het geslacht Glymes in alle luister in Bergen op Zoom. Dan reist Jan IV met de graaf van Horn met het smeekschrift van het Verbond der Edelen naar Spanje om de belangen van de Nederlanden tegenover Philips II te verdedigen. Jan van Bergen kreeg geen verlof om terug te keren en stierf in Spanje. Hij werd wel met pracht en praal begraven in Bergen op Zoom. maar kort daarna werden zijn bezittingen geconfiskeerd en de inboedel van het Markiezenhof op last van Alva in Antwerpen geveild.
Het lege, kale hof werd. enigszins daarvoor bruikbaar gemaakt, door Bergen op Zoom m 1608 ter beschikking gesteld van Oldenbarnevelt en leden van de Staten-Generaal voor vredesonderhandelingen met de Spanjaarden, onderhandelingen die op voorstel van de Franse vertegenwoordiger Jeannin resulteerden in het Twaalfjarig bestand (1609-21). Hoewel het markiezaat herhaaldelijk in andere handen overging. heeft het Markiezenhof tot de komst van de Franse troepen (1795) als paleis van de markiezenfamilie gediend. Toen werd hel markiezaat heel even bij de Franse republiek ingelijfd. maar al gauw weer aan de StatenGeneraal afgestaan. Uiteindelijk werd in 1801 een akkoord bereikt met de laatste markies, Maximiliaan von der Pfalz-Zweibrücke, hertog van Beieren. die het markiezaat verkocht aan de Bataafse republiek.
Tijdens de Engelse invasie in Zierikz.ee in 1809 werd het Markiezenhof gebruikt als hospitaal. In 1818 werd het kazerne voor lotelingen en later tot 1928 toe infanteriekazerne. uiteraard mei alle gevolgen van dien. Omstreeks 1913 volgde een grote opknapbeurt: opnieuw werd ermee begonnen in 1926 en in 1963 begon de eigenlijke restauratie, nu voor 33 miljoen gulden. In 1957 was de stad Bergen op Zoom eigenaar van de Markiezenhof geworden: zij ging er een museum inrichten. De rechtervleugel wordt hoofdzakelijk daarvoor gebruikt, met stijlkamers (Louis XIV-. XV- en XVI-stijl). een processie zaal (vaandels en zilver), een Hof- of Christoffelzaal (zo genoemd naar de schouw van Rombout Keldermans. 1522) met portretten van het geslacht Glytnes en de stamboom van de heren en markiezen van Bergen op Zoom (1287-1795). gebruikt o.m. voor kamerconcerten en ontvangsten: er is een Blauwe Zaal (zo genoemd vanwege de plafondschildering) met schilderijen van de stad en haar omgeving, de Vestingzaal met een maquette van de stad medio 18de eeuw. een Oudheidkamer en twee zolderruimten met allerlei zaken over ambachten en organisaties ter plaatse.
Verder herbergt het complex een Bergse devotiekapel en de Openbare Bibliotheek Erasinus. Ook het interieur is in oude glorie hersteld, zo b.v. de vroeg-classicistische, zgn. ..tuingevel" van de Franse architect Giroquel (1 711) en de traptoren op de grote binnenplaats. Het Markiezenhof is niet alleen het grootste van de drie cultuurhistorische musea in Noord-Brabant, maar ook. op uitzondering na van het Paleis op de Dam, het grootste historische burgerbouwwerk van Nederland.
Bron: W. A. van Ham, Het bezit van de Heren van Bergen op Zoom, 1980: A. van Oirschot, Middeleeuwse kastelen van Noord-Brabant. 1981; Jan Sanders. Een blikopener op het Markiezenhof. 1968: H. J. Verwiel. Markiezenhof goeddeels hersteld en herschapen. Brabantia. 1979.
