Encyclopedie van Noord Brabant

Anton van Oirschot (1985-1986)

Gepubliceerd op 20-10-2020

LUYKSGESTEL

betekenis & definitie

gemeente in de Kempen, Noord-Brabant, bestaande uit: Boscheind, Rijt en Sengelsbroek. Luyksgestel grenst ten westen, ten noorden en ten oosten aan Bergeyk; ten oosten en zuiden aan België.

Aantal inwoners: 2.709; oppervlakte 2.265 ha.Wapen: In zilver drie bomen van sinopel; op een geestgrond van natuurlijke kleur; het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee parelpunten (1920). Het is een zogenaamd sprekend wapen: gestel van gestelo = geestgrond.

Geschiedenis: Luyksgestel werd in de prehistorie reeds bewoond, zoals uit opgravingen van urnen en verbrandingsplaatsen duidelijk is geworden. Het dorp heeft lang tot het prinsbisdom Luik behoort, dat tot 1794 bleef bestaan en lang bestuurd werd door een dynastie, stammend van de hertog van Beieren. Vanouds had de Abdij van Postel van de Norbertijnen in Rethy, die in 1140 werd gebouwd, het begevingsrecht van de kerk van Luyksgestel, evenals van verschillende kerken in de omliggende dorpen in de Kempen, als Reusel, Lage Mierde, Asten, Lierop, Someren, Lieshout, Rixtel, Helmond, Veldhoven en Oerle. In die plaatsen moesten de bedehuizen na de val van Den Bosch in 1629 en zeker na de Vrede van Munster in 1648 gesloten worden. De abdij zette het werk echter in het geheim voort. Luyksgestel bleef van de maatregel in de generaliteitsperiode bespaard omdat het tot het prins-bisdom Luik bleef behoren en niet onder het gezag van de Staatsen kwam.

Het was toen een Luikse enclave in Noord-Brabant geworden. En dat bleef dit dorp tot 1807, toen het tegen Lommel werd geruild om de grens hier rechter te trekken. De plaats kwam toen bij het koninkrijk Holland. In 1814 werd Luyksgestel weer bij de Belgische provincie Antwerpen ingedeeld, maar enkele jaren daarna, in 1818 werd het met Noord-Brabant verenigd.

Een hevige brand vernielde in 1840 de oude St. Martinuskerk; enkele jaren daarna werd bij de 15de eeuwse toren die behouden was gebleven, op de oude grondslagen een waterstaatskerk gebouwd. In 1959 werd echter deze kerk ook weer gesloopt; bij de oude toren, die gerestaureerd werd, kwam toen een modern gebouw, ontworpen door architect Nijsten. Bij de sloop van de oude kerk werden oude fundamenten gevonden en nog oudere restanten van een houten kerkje.

Het hoogste punt van Brabant is in Luyksgestel gelegen op de Stevensbergen. Daar ligt een duin, die een hoogte heeft van 43 meter. De Stevensbergen bevinden zich achter het openluchttheater van Luyksgestel, de Hunnebergen.

Luyksgestel werd in vroeger tijd vooral bekend om de koperteuten, die er in de 17de eeuw op uit trokken als reizende kooplieden. Ze trokken vanuit deze plaats naar Denemarken, onderweg hun goederen verkopend. In Denemarken verkregen zij speciale rechten van de koning, o.m. eigen opslagplaatsen en werkplaatsen. In het centrum aan en dicht bij de Dorpstraat staan nog twee teutenhuizen en een dergelijke functie kreeg ook Huize Ravenschot, in 1779 gebouwd als refugiehuis van de Norbertijnen van Postel.

Monumenten: 15de eeuwse toren van de vroegere St. Martinuskerk; bakstenen bouwwerk van vier geledingen, die door zandstenen waterlijsten zijn gescheiden. De kerk bezit nog oude beelden afkomstig uit de voorgangers. In het dorp enkele teutenhuizen; kapel van het H. Kruis, eenvoudig gebouwtje uit de 18de eeuw met torentje op de westgevel, waarvoor een portaaltje is gebouwd. Luyksgestel heeft ook nog een veldkapelletje, dat gebouwd zou zijn door een dankbaar echtpaar, dat hun gebed om kinderen te krijgen na lange tijd zag verhoord. De oorsprong zou in de 17de eeuw zijn gelegen.

Twee korenmolens, een uit 1889 aan de Kerkstraat, de tweede op de Rijt uit 1839. Recreatie: openluchttheater De Hunnebergen; duingebied Stevensbergen; tussen Luyksgestel en de Belgische grens enkele honderden hectaren naaldhout; bosrijke omgeving. Camping De Zwarte Bergen; Bakkerijmuseum bij molen, sportvelden, voor voetbal en tennis; sporthal met kantine; kampeerboerderij; zwembad op de camping ,,De Zwarte Bergen’’. Overheidsinstellingen e.d.: gemeentehuis, Dorpstraat 44; politiebureau, Hasselsestraat 2a; postkantoor, Kapelerweg 3.

Nutsbedrijven: gas: Gasbedrijf Eindhoven, Nachtegaallaan 15, Eindhoven; water: Waterleidingmij Oost Brabant, Dorpstraat 197, Veldhoven; elektriciteit: PNEM, Markt 19, Valkenswaard.

Onderwijs: Luyksgestel heeft 2 scholen voor basisonderwijs.

Sportaccomodaties: sportvelden, tennisbanen, sporthal „De Stap” en zwembad „De Zwarte Bergen”.