De oudste W.en zijn ook in Frl. na de oudste gasthuizen opgericht; aanvankelijk huisvestte men wezen in gast- en armhuizen of ze werden uitbesteed in gezinnen. Gezinsverpleging had destijds een economisch, thans een pedagogisch doel.
Oudste W. op Fr. bodem is het Old Burger W. te Lwd. (1534), Harlingen (1549, Stads-W.), Bolsward (1553), Sneek (1581) en Franeker (1597), waarvan drie door particulier initiatief gesticht. In de 17de en 18de eeuw kwamen daarnaast stads- of diaconale W.en, de eerste categorie omdat zgn. burger-W.en alleen kinderen opnamen wier overleden ouders reeds een aantal jaren ter plaatse hadden gewoond en poorter- of burgerrecht bezaten; de tweede om te voldoen aan de behoefte tot gezindte-opvoeding der verpleegden.Zo kregen de volgende steden (en dorpen) in Frl. gedurende de 17de en 18de eeuw een W.: Dokkum (StadsW., 1617), Franeker (DiaconieW., 1668), Workum (Stads-W. ?), Harlingen (W. der doopsgezinden, 1643), Hindeloopen (Diaconie-W., 1694), Sneek (Diaconie-W., 1675, opgeheven 1773 en wezen opgenomen in Old Burger W. van Sneek), Lwd. (Nieuw of Stads-W., 1675). Tengevolge van de vele oorlogen, epidemieën en grote sterfte, vooral onder de weinig draagkrachtige bevolkingsgroepen, waren de W.en ook in Frl. in de 17de en 18de eeuw permanent bezet en was er soms te weinig plaatsruimte.
Door de gewijzigde inzichten inzake gestichtsen/of gezinsopvoeding, verbeterde hygiënische en economische toestanden, daling van het sterftecijfer der volwassenen, nam het aantal wezen in onze eeuw dermate af, dat zij beter in gezinnen konden worden geplaatst. Dat te Bolsward is in gebruik voor de kinderbescherming in het algemeen. De oudste W.en zijn thans stichtingen, die haar pupillen in de regel uitbesteden in gezinnen; de gebouwen kregen een andere bestemming, zie Voogdijverenigingen.
Zie: J. H. Reddingius, Gesch. van. het Diakonie-W. der herv. gemeente te Franeker (1854); T. H. Siemelink, Gesch. van de stad Workum (1903); M. Braaksma, Het Nieuw Stads-W. te Lwd. gedurende 250 jaren (1926); M.
Braaksma, Het Old-Burger en het Nieuw-Stads-W. te Lwd. (overdruk uit ‘Buiten’, 1927); A. Hallema, Het Klaarkampster W. te Franeker van 1597-1897 (Leiden 1929); Old Burger W. te Sneek, Gedenkb. 1581-1931 (door D. Rutgers e.a.); A. Hallema, Vier eeuwen W.-gesch., Bolsward 1553-1953 (1953).
