Rode en witte wijnen. Noordwest-Italië
Zoals de naam al zegt ligt Piemonte aan de voet van de Alpen, in het uiterste noordwesten van Italië. De hoofdstad Turijn is een welvarende en bedrijvige stad en het centrum van de vermoutindustrie. In Piemonte worden 2 van de beste rode wijnen van Italië geproduceerd: de Barolo en de Barbaresco. Uit deze streek komt ook een zoete, mousserende wijn uit Muskaatdruiven die men buiten Italië pleegt aan te duiden met Asti Spumante. De volledige naam is Moscato d’Asti met als toevoeging ‘Spumante’ wat mousserend betekent. Deze toevoeging is nodig ter onderscheiding van de niet-mousserende Moscato d’Asti.
Buitenlanders dienen dit onderscheid te kennen om teleurstelling na aankoop te voorkomen. (In Italiaanse wijnboeken moet men deze wijn onder de letter M zoeken.) Als gevolg van de grote bekendheid van Asti Spumante wordt buiten de grenzen van Italië nogal eens de vergissing gemaakt alle wijnen met op het etiket ‘Spumante’ te vereenzelvigen met de wijn uit Asti. In geheel Italië worden mousserende wijnen geproduceerd, zowel wit als rood van fijn droog tot erg zoet, die ter verduidelijking op het etiket achter de naam ‘Spumante’ aanduiden. (→ ASTI SPUMANTE en → MOSCATO D’ASTI)
Piemonte bestaat uit een uitgestrekt heuvelgebied met continentaal klimaat, in het noorden en westen omringd door hoge Alpen. Meer dan driekwart van de 5 miljoen hl geproduceerde wijnen komt uit het zuidelijke deel daarvan. De meest aangeplante druiverassen voor rode kwaliteitswijnen zijn: Barbera, Nebbiolo, Dolcetto, Freisa en Grignolino, die daarmee dikwijls ook naamgever van de daaruit gewonnen wijn zijn. Voor de witte wijnen zijn dit: Muscaat (Moscato), Malvasia, Cortese en Erbaluce.
Naar volume komt Piemonte wat kwaliteitswijnen betreft op de derde plaats, na Veneto en Toscane.
Barolo en Barbaresco DOCG
Barolo en Barbaresco zijn complete wijnen, krachtig en zelfs uitzonderlijk stevig, met een diepe en karaktervolle smaak. De Barolo rijpt langzamer en bereikt, eenmaal tot volle ontplooiing gekomen, hogere toppen dan de Barbaresco. Desondanks geniet deze laatste soms de voorkeur, omdat de eerste, intransigent mannelijk als hij is, een nasmaak achterlaat die volgens sommigen herinnert aan teer, hetgeen niet ieders smaak is. Ze hebben beide een rijke en diepe robe. De beste Barolo is op het zwarte af maar neemt met de jaren, wanneer hij bij het schenken met de lucht in aanraking komt, de oranjebruinkleurige tint pelure d’oignon aan. Deze 2 wijnen worden gewonnen uit de Nebbiolo die zich van nature makkelijk aanpast aan het Piemontese klimaat en de steile rotshellingen.
Ze worden ook beide 15 tot 18 dagen vergist alvorens te worden overgestoken in eiken kuipen waarin ze verder rijpen, de Barolo tussen 4 en 7 jaar, de Barbaresco minder lang. Deze kuipen, van wisselende grootte, kunnen enorme proporties aannemen. De beste worden gemaakt van Slavonisch eiken, dat zwart ziet van ouderdom. Tijdens het rijpen ontdoet de wijn zich van een dikke laag bezinksel en verliest hij zijn hardheid, hetgeen niet wegneemt dat vooral de beste een lang verblijf op fles nodig hebben om soepel te worden. Maar zelfs na een lange rijpingstijd blijven beide wijnen zwaar; ze passen heel goed bij rood vlees, wild en macaronigerechten. Als ze een voortreffelijk niveau bereiken hebben ze alle kwaliteiten van de beste produkten uit de Franse wijngoederen, met uitzondering van verfijning en ras.
De zone waarin ze worden gemaakt loopt bijna door tot in de hoogten van Monferrato. Die van de Barolo omvat ongeveer 10 000 ha rond de steden Barolo, Castiglione, Monforte d’Alba, Verduno en Diano d’Alba. Die van Barbaresco, minder uitgestrekt, ligt even ten noordwesten van Barbaresco en 3 andere gemeenten in de provincie Cuneo.
Sommige flessen voeren de label van een plaatselijk comorzio dat zijn goedkeuring heeft gegeven. Daarop komt ook de naam van de organisatie voor: Consorzio per la difesa dei vini tipici Barolo en Barbaresco. Voor de Barolo is hij blauw, yersierd met een gouden leeuw, voor de Barbaresco staat er een afbeelding op van de oude toren die in deze stad oprijst.
Gattinara DOC
Een wijn met veel body, granaatrood van robe en gemaakt met Nebbiolo-druiven (in deze provincie bekend onder de naam Spanna). Hij wordt verbouwd in de omgeving van de stad Gattinara, ten noorden van Turijn. Met de Barolo en Barbaresco behoort hij tot de beste wijnen van Piemonte, rijk aan tannine en met een uitgelezen bouquet. Tijdens een adempauze in de Krim-oorlog gaven Italiaanse en Franse officieren hoog op van hun respectievelijke wijnen. Men vroeg toen aan Britse officieren om hun mening daarover te geven waarbij de Gattinara als eerste uit de bus kwam en het won van de beste wijnen uit Piemonte en de Bourgogne.
Asti Spumante DOC en Moscato d’Asti DOC
De Moscato d’Asti Spumante is een halfzoete, fruitige mousserende Muskaatwijn. Met zijn bescheiden alcoholgehalte (9 a 10°), zijn hoog gehalte aan onvergiste suiker en zijn vrolijke belletjes is hij bij uitstek geschikt voor ongedwongen feestjes, en voor dit soort gelegenheden is hij de lijfdrank van de Italianen. In Italië is hij goedkoop vergeleken bij mousserende wijnen in andere delen van de wereld. Maar de douanerechten drijven de prijs dermate op dat men er meer voor betaalt dan hij waard is.
De niet-mousserende Moscato d’Asti is een soortgelijke wijn, maar heeft doorgaans maar 7° alcohol. Hij wordt volgens het systeem Charmat in gesloten vat gemaakt en niet volgens de méthode champenoise die door de beste firma’s voor hun goede wijnen wordt gebruikt (→ CHAMPAGNE en in het bijzonder de paragraaf onder het hoofd CHAMPAGHISATION). Deze wijn is afkomstig uit 44 gemeenten die rond de stad Asti gegroepeerd liggen in de sector van de heuvels van Monferrato; hij wordt alleen van Muskaatdruiven gemaakt.
De smaak van het publiek verandert; het keert zich af van de zoete wijnen en is meer geporteerd voor droge. Geleidelijk aan gaan de wijnbouwers mee en geven een deel van hun produktie de behandeling voor droge wijn, vooral waar het mousserende wijnen betreft. Ze gebruiken dan Riesling- en Pinot-druiven, zelden echter de druiven die tot dan toe in hun eigen sector of de omgeving daarvan werden verbouwd. De beste wijnbouwbedrijven hebben wijngaarden geplant die speciaal op deze nieuwe produktie zijn afgestemd en ze bereiden hun wijn zo snel mogelijk na de wijnoogst. Andere firma’s importeren druiven uit elk willekeurig land, waar ze maar te koop zijn. De droge mousserende Asti voert in het algemeen niet de naam van de stad, die is voorbehouden aan de meer gerenommeerde zoete.
Hij wordt dus doorgaans verkocht onder de Appellation Pinot, Pinot Spumante, Gran Spumante of andere soortgelijke formuleringen. Een aantal van deze wijnen wordt ook geëxporteerd onder de Appellation Lagrima Christi, die wettelijk eigenlijk aan een zeer bepaalde wijn uit Campanië toekomt.
Van deze mousserende wijnen genieten alleen de Asti Spumante en de Moscato d’Asti de bescherming van een DOC. De flessen die door deze organisatie waardig zijn bevonden haar appellation te voeren worden gemerkt met een label voorstellende San Secondo, de heilige patroon van Asti, te paard, en met de vermelding: Consorzio per la difesa dei vini tipici Moscato d’Asti e Asti Spumante.
Secundaire wijnen
Bijna alle secundaire wijnen uit Piemonte voeren een etiket naar het druiveras waarvan ze zijn gemaakt. Over het algemeen kunnen ze als uitermate wisselend worden beschouwd, afhankelijk van de plaats van herkomst - die zelden wordt vermeld - en de vaardigheid van de wijnbereider. Niettemin hebben ze allemaal bepaalde typerende kwaliteiten gemeen.
In het volgende overzicht voeren de met een ster gemerkte wijnen de naam van de druif waarvan ze zijn gemaakt.
Barbera*
Rode, zware, zeer volle wijn, dikwijls hard, in grote hoeveelheid gemaakt in geheel Piemonte en zelfs in geheel Italië maar vooral in de sectoren Asti, Alessandria en Cuneo. Er bestaan 4 Denominazioni di origine voor de goede Barbera: Barbera del Monferrato, d’Alba, d’Asti en Dei Colli Tortonesi.
Bonarda*
Een donkerrode wijn, hoofdzakelijk uit de omgeving van Asti, soms mousserend gemaakt.
Brachetto d’Acqui (boe)*
Een eenvoudige rode wijn, aan de zoete kant en bijna altijd mousserend. Wordt geproduceerd in Acqui zelf en in verschillende gemeenten van de provincies Alessandria en Asti.
Carema (DOC)
Lichte, frisse rode wijn gemaakt van Nebbiolo, verbouwd in de vallei van Asti aan de oever van de rivier Dora Baltea in de provincie Turijn.
Cortese di Gavi (DOC)*
Weinig opmerkelijke droge witte wijn, soms mousserend, maar meestal niet. Evenals de Cortese dei Colli Tortonesi moet hij zeer jong worden gedronken.
Dolcetto*
Deze wijn doet vermoeden dat het een zoete wijn is, maar is dat niet in Piemonte. Het is een rode wijn met donkere robe, licht van corps. Deze wijn heeft de volgende DOC’S: Dolcetto d’Acqui, di Ovada, di Diano d’Alba, delle Langhe Monregalesi, d’Asti en Dogliani.
Freisa d’Asti en Freisa di Chieri (DOC)*
Felrode, tamelijk lichte wijn, betoverend fruitig en met een heerlijk bouquet. De Chieri is de beste (bij Turijn in het zuidoosten, aan de voet van de Monferratoheuvels). Dit is wellicht de beste onder de secundaire wijnen van Piemonte. Sommige Freisa’s worden verkocht met de vermelding frizzante, die overeenkomt met het Franse woord ‘pétillant’.
Grignolino d’Asto (DOC)*
Een lichtrode, droge wijn, enigszins bitter; hij mist de diepte en dichtheid die het merendeel van de Piemontese rode wijnen eigen is. Er bestaat ook een Grignolino del Monferrato Casalesi.
Erbaluce di Caluso (DOC)
Deze wijn wordt gewonnen uit de witte druif Erbaluce, aangeplant in 32 gemeenten in de omgeving van Caluso. Het is een frisse droge wijn. De zoete variëteit heet van oudsher ‘Caluso Passim’. Deze passito wordt gemaakt van ingedroogde Erbaluce-druiven en moet minstens 13V2% alcohol bevatten.
Een Caluso Passito Liquoroso mag pas 5 jaar na de oogst in de handel komen met een minimum alcoholpercentage van 16%. Merkwaardig is, dat de Italianen deze witte dessertwijn aanbevelen bij verschillende kaasgerechten, te serveren op een temperatuur van 15-18° C.
Boca (DOC)
Een rode wijn, in hoofdzaak gemaakt van Nebbiolo met een beetje Vespolina en Bonarda. Hij wordt gemaakt in Boca en in 4 andere dorpen in de omgeving van Novare. Met zijn naar viooltjes geurend bouquet en zijn fraaie robijnrode robe doet deze droge wijn vageüjk aan de granaatappel denken.
Brachetto d’Acqui (DOC)
Deze bleekrode wijn, geproduceerd in Acqui zelf en in verschillende gemeenten van de provincies Alessandria en Asti, is subtiel zoet van smaak en parelend of half mousserend.
Ghemme (DOC)
Een granaatrode wijn met een tamelijk aangenaam bouquet dat aan viooltjes herinnert. Deze droge, lichtelijk bittere wijn die goed rijpt wordt gemaakt van Nebbiolo met een beetje Vespolina en Bonarda in de gemeenten Ghemme en Romagnano Sesia.
Rubino di Cantavenna (DOC)
Dit is een bleekrode wijn, droog, maar die goed de mond vult. Hij is gemaakt van de druiven Barbera, Grignolino en Freisa en wordt verbouwd in Cantavenna en 3 andere dorpen in Alessandria.
Sizzano (DOC)
Droge, robijnrode wijn, gemaakt in Sizzano (in de provincie Novare) met Nebbiolo, Vespolina en Bonarda. Deze wijn moet ten minste 3 jaar rijpen - waarvan 2 jaar op fust - alvorens te worden verhandeld.
Fara (DOC)
Een wijn die tamelijk gelijksoortig is aan de Sizzano, zij het verfijnder van bouquet en gemaakt in Fara en Briona.
Nebbiolo d’Alba (boe)
Dit edele ras uit Piemonte geeft een lichtrode wijn met een viooltjesbouquet; hij kan droog of lichtzoet zijn.
Malvasia di Casorzo d’Asti (DOC)
Een zoete mousserende wijn, kersenrood, meestal volgens de methode Charmat in gesloten vaten geproduceerd. De Malvasio di Castelnuovo don Bosco, eveneens een DOC, lijkt er sterk op.
Val d’Aosta
Dit noordwestelijk van Piemonte gelegen autonome gebied produceert 2 wijnen die onze aandacht verdienen. Donnaz is de DOC van een rode wijn, bereid met Nebbiolo-druiven (in deze streek bekend onder de naam Picoutener) in bepaalde delen van Donnaz, Perloz, Bard en Pont St.-Martin.
Hij wordt verbouwd op de oevers van de rivier Dora Baltea, even boven de gemeente Carema die zelf weer haar naam geeft aan een andere wijn. De Donnaz is een zoete wijn waarvan het bouquet herinnert aan amandelen, vooral wanneer hij een zekere rijpheid heeft verworven; de robe is granaatrood.
Enfer d’Arvier (DOC) wordt gemaakt van Petit-rouge-druiven, een beetje Vien du Nus, Neyret en Dolcetto. Deze wijn, geproduceerd in de omgeving van de gemeente Arvier, heeft, evenals de Donnaz, een fraaie granaatrode robe en een bittere afdronk die niet onaangenaam is. De Enfer d’Arvier moet minstens een jaar rijpen in houten fitst met een maximum inhoud van 3 hl.
De druiven worden geteeld op zo hoog gelegen terrassen dat de wijnbouw uitgroeit tot een ware sport.
