Jakob, zoon van Isaak, een van de aartsvaders, bijgenaamd Israël.
Jakobsladder, incidenteel, in een vergelijking met de ladder naar de hemel in Jakobs droom: eindeloos lijkende, tot aan de hemel reikende trap; transportmiddel of laadwerktuig bestaande uit een doorlopende, rondgaande ketting of band waaraan bakken zijn bevestigd, gebruikt onder andere in het baggerbedrijf, de landbouw, veenderij; naam van enkele wilde planten: gewestelijk voor een plant uit de vlambloemfamilie, ook wel speerkruid genoemd (Polimonium caeruleum L.), en, in de verkleinvorm jakobsladdertje, de salomonszegel (Polygonatum officinale).
Jakobs veelbewogen leven -- hij ontstal zijn broer door list en bedrog het eerstgeboorterecht en de vaderlijke zegen, hij diende tweemaal zeven jaar om Rachel te kunnen trouwen, hij worstelde met de engel -- heeft wel sporen in onze taal nagelaten (zie Rode, Jaar en Engel), maar vrijwel geen waarin zijn naam voorkomt. Naast de ware Jakob (zie hieronder) kennen wij alleen jakobsladder nog in verschillende betekenissen. Deze naam vindt zijn oorsprong in de droom van Jakob, na zijn vlucht van zijn ouderlijk huis, over een ladder die tot de hemel reikte en waarover engelen zich op en neer bewogen: ‘Toen kreeg hij een droom. Hij zag een ladder die op de aarde stond en helemaal tot de hemel reikte, en daarlangs zag hij Gods engelen omhoog gaan en afdalen’ (Genesis 28:12, NBV). De gelijkenis met het transportmiddel of laadwerktuig is duidelijk: de transportbakjes gaan vol omhoog en leeg omlaag. De naam van de planten zal berusten op de blaadjes en bloemen die als treetjes langs de lange stengel geplaatst zijn.
Bijbelcitaat: Rijmbijbel (1271), v. 2414-2422. Jacob sciet van diene minden. / [...] / Vpt felt lach hi ende niet allene. / Sijn houet leide hi vp eenen stene. / Jn sinen slape hi versach. / Ene ledre dar hi lach. / Van der herden ten hemele slaen. / Ende ingle vp ende neder gaen. (Jakob nam afscheid van die hem liefhadden. [...] Hij lag in het veld, maar niet alleen. Zijn hoofd had hij op een steen gelegd. In zijn slaap zag hij, vanwaar hij lag, een ladder van de aarde naar de hemel reiken, en engelen op en neer gaan.)
Gebruiksvoorbeeld: Ceaucescu’s onvoltooide dictatorsdroom boven de stad. De eindeloze trappen, over een lengte van tientallen meters begroeid met onkruid, worden bewaakt door eenzame schildwachten. Een Jacobsladder naar een lege hemel. Maar binnen gaat de bouw door. Eens moet hier het parlement van het vrije Roemenië zetelen. (NRC, apr. 1994)
Gebruiksvoorbeeld: Ginds naderde intussen een aak, volgeladen met grauwe turf, op weg naar de fabriek. Daar zouden de turven op een jacobsladder uitgestort worden en naar boven in de fabriek reizen, waar een machine [...] ze tot turfmolm maalde. (T. Kortooms, Mijn kinderen eten turf, 1967 (1959), p. 56)
Gebruiksvoorbeeld: Salomonszegel [...] Jacobsladdertje, Dalkruid, Slangebaan [...]. Bij de salomonszegel zijn -- in tegenstelling met het lelietje-van-dalen -- de bladeren over den stengel verspreid. (M.C. Blöte-Obbes, De geurende kruidhof, 1946, p. 45)
De ware Jakob, de aangewezen persoon; de ideale, uiteindelijk enig gewenste geliefde. Naar het voorbeeld hiervan de vrouwelijke variant:
De ware Jakoba, de ideale geliefde.
In het leven van Jakob was het niet zozeer hijzelf maar Rachel die als de ware, langverbeide partner wordt geschetst. Mogelijk heeft dit een rol gespeeld toen de al langer bestaande uitdrukking de ware Jozef, mede onder invloed van het Duits, eind vorige eeuw de variant de ware Jakob naast zich kreeg, en daardoor vrijwel verdrongen werd (zie ook onder Jozef). De vrouwelijke viariant is recent. De algemene betekenis ‘meest geschikte figuur (voor iets)’ komt maar zelden voor.
Gebruiksvoorbeeld: Mijn zogezegd heroïsch verleden werd er bij gehaald, en men verzekerde de lezers dat een Hellenist als ik de ware Jakob was om de Amerikaanse scharen de grootheid van ons land in het verleden en zijn gewichtige status in het heden te doen be¬grijpen. (M. Gijsen, Lucinda en de lotoseter, 1968 (1958), p. 71)
Gebruiksvoorbeeld: Deze keer is de gelukkige echtgenoot een 39-jarige bouwvakker. Hij is 20 jaar jonger dan de bruid. Maar Elizabeth weet het nu zeker: ‘Dit is de Ware Jacob’. (Jeugdjournaal, okt. 1991)
Gebruiksvoorbeeld: Waar het om gaat is om het ware woord, / het liefst geschreven door de ware Jacob. (N. Scheepmaker, De Gedichten, 1991 (Het ware woord, 1973), p. 209)
Gebruiksvoorbeeld: [Advertentie:] Zou ze bestaan, de ware Jacoba ...? Lesbe, 47, niet-rokend, goedlachs en evenwichtig wil graag een relatie met een hartelijke, oprechte vrouw. (Opzij, juni 1999, p. 75)
Gebruiksvoorbeeld: ‘Grenzeloze liefde’. Annick Ruyts gaat 13 weken lang op zoek naar Vlamingen die hun ware Jacob(a) ontmoetten in het buitenland (Programma TV1 (België), 27-6-2001).
