UNHCR staat voor United Nations High Commissioner for Refugees (Nederlands: Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties) en werd ingesteld in 1950. Zijn opdracht is de juridische bescherming van vluchtelingen en het zoeken van duurzame oplossingen voor hun bestaanszekerheid.
Deze hoge commissaris coördineert en stimuleert de materiële hulp van overheden en NGO's. Aanvankelijk richtte de UNHCR zich op vluchtelingen in de zin van het Vluchtelingenverdrag. Later is de UNHCR zich krachtens haar statuut ook steeds meer gaan inzetten voor andere vluchtelingen, bijvoorbeeld oorlogsvluchtelingen en binnenslands ontheemden.
De UNHCR heeft een Uitvoerend Comité van 41 lidstaten, dat jaarlijks bijeenkomt in Genève. De fondsen van de UNHCR namen in de jaren tachtig nauwelijks toe, maar vanaf 1990 hebben verscheidene landen, waaronder Nederland, hun bijdrage sterk verhoogd. In de jaren negentig had de UNHCR een jaarbudget van gemiddeld ruim een miljard dollar. In 2006 had de UNHCR de zorg over ruim twintig miljoen vluchtelingen. Onder hen waren ruim 8,5 miljoen mensen die over de landsgrenzen waren gevlucht; 6,6 miljoen ontheemden die elders in eigen land een toevlucht hadden gezocht en 3 miljoen statelozen. Ook bleef de UNHCR zorg dragen voor 2,5 miljoen mensen die naar hun land waren teruggekeerd.
De UNHCR ijvert voor uitbreiding van de aantallen vluchtelingen die rijke landen op uitnodiging toelaten, het quotumbeleid. De Noorse ontdekkingsreiziger Fridtjof Nansen vervulde tussen de twee wereldoorlogen een rol als internationaal commissaris voor vluchtelingen. Gerrit Jan van Heuven Goedhart was de eerste VN Hoge Commissaris. Zijn opvolgers waren onder andere Sadruddin Aga Khan, Sadako Ogatan en Ruud Lubbers. In 2005 werd António Gutteres benoemd. Per vluchteling kan de UNHCR gemiddeld 250 dollar per jaar besteden. Ter vergelijking: in de Europese Unie wordt elke koe met 700 dollar per jaar gesubsidieerd.
